تحصیلات
تحصیلات ابتدایی را در مکتب خانه فومن به پایان برد، و پس از آن در همان شهر به تحصیل علوم دینی پرداخت.
به هر حال، روح کمال جو و جان تشنه او تاب نیآ ورد و پس از طی دوران
مقدماتی تحصیلات دینی در شهر فومن، به سال 1348 ه.ق. هنگامی که تقریباً 14
سال از عمر شریفش می گذشت به عراق مشرّف شد و در کربلای معلّی اقامت گزید.
بنا به گفته یکی از شاگردان نزدیک ایشان، معظّم له خود به مناسبتی فرمودند:
« بیش از یک سال از اقامتم در کربلا گذشته بود که مکلّف شدم. »
آری، دست تربیت حضرت ربّ سبحانه هماره بندگان شایسته را از اوان کودکی و
نوجوانی تحت نظر جهان بین خود گرفته و فیوضاتش را شامل حال آنان گردانیده و
پیوسته می پاید، تا در بزرگی مشعل راهبری راه پویان طریق الی الله را به
دستشان بسپارد.
بدین سان، آیت الله بهجت حدود چهار سال در
کربلای معلّی می ماند و از فیوضات سید الشهداء علیه السلام استفاده نموده و
به تهذیب نفس می پردازد و در طی این مدت بخش معظمی از کتابهای فقه و اصول
را در محضر استادان بزرگ آن دیار مطهّر می‌خواند.
در سال 1352ه.ق. برای ادامه تحصیل به نجف
اشرف مشرّف می گردد و قسمتهای پایانی سطح را در محضر آیات عظام از آن جمله
مرحوم آیت الله آقا شیخ مرتضی طالقانی به پایان می رساند. با این همه، همّت
او تنها مصروف علوم دینی نبوده، بلکه عشق به کمالات والای انسانی هماره
جان ناآرام او را به جستجوی مردان الهی و اولیاء برجسته وا می داشته است.
یکی از شاگردان آیت الله بهجت می گوید: در سالهای متمادی که در درس ایشان
شرکت می جویم هرگز نشنیده ام که جز در موارد نادر درباره خود مطلبی فرموده
باشد. از جمله سخنانی که از زبان مبارکش درباره خود فرمود، این است که در
ضمن سخنی به مناسبت تجلیل از مقام معنوی استاد خود حضرت آیت الله
نائینی(ره) فرمود:
« من در ایام نوجانی در نماز جماعت ایشان شرکت می نمودم، و از حالات ایشان چیزهایی را درک می کردم. »
استادان بر جسته فقه و اصول
آیت الله بهجت پس از اتمام دوره سطح، و درک محضر استادان بزرگی چون آیات
عظام: آقا سید ابوالحسن اصفهانی(ره)، آقا ضیاء عراقی(ره)، و میرزای
نائینی(ره)، به حوزه گرانقدر و پر محتوای آیتِ حقّ حاج شیخ محمد حسین غروی
اصفهانی (ره)، معروف به کمپانی وارد شد و در محضر آن علامه کبیر به تکمیل
نظریات فقهی و اصولی خویش پرداخت، و به یاری استعداد درخشان و تأییدات الهی
از تفکرات عمیق و ظریف و دقیق مرحوم علامه کمپانی، که دارای فکری سریع و
جوّال و متحرک و همراه با تیز بینی بوده، بهره ها برد.
آیت الله محمد تقی مصباح درباره استفاده آیت الله بهجت از استادان خود می گوید:
« در فقه بیشتر از مرحوم آقا شیخ محمد کاظم شیرازی- که شاگردان مرحوم
میرزا محمد تقی شیرازی و از استادان بسیار برجسته نجف اشرف بود- استفاده
کرده، و در اصول از مرحوم آقای نائینی، و سپس بیشتر از مرحوم آقا شیخ محمد
حسین کمپانی اصفهانی فایده برده بودند، هم مدّت استفاده شان از مرحوم
اصفهانی بیشتر بود و هم استفاده های جنبی دیگر. »
سیر و سلوک وعرفان
آیت الله بهجت، در ضمن تحصیل و پیش از دوران بلوغ، به تهذیب نفس و استکما ل
معنوی همّت گمارده، و در کربلا در تفحّص استاد و مربی اخلاقی بر آمده و به
وجود آقای قاضی که در نجف بوده پی می برد. و پس از مشرف شدن به نجف اشرف
از استاد برجسته خویش آیت الله شیخ محمد حسین اصفهانی کمپانی استفاده های
اخلاقی می نماید.
آیت الله مصباح در این باره می گوید:
« پیدا بود که از نظر رفتار هم خیلی تحت تأثیر مرحوم آقا شیخ محمد حسین
اصفهانی بودند، چون گاهی مطالبی را از ایشان با اعجابی خاص نقل می کردند، و
بعد نمونه هایش را ما در رفتار خود ایشان می دیدیم. پیدا بود که این استاد
در شکل گرفتن شخصیت معنوی ایشان تأثیر بسزایی داشته است. »
همچنین در درسهای اخلاقی آقا سید عبدالغفار
در نجف اشرف شرکت جسته و از آن استفاده می نموده، تا اینکه در سلک شاگردان
حضرت آیت الله سید علی قاضی(ره) در آمده و در صدد کسب معرفت از ایشان بر می
آید، و در سن 18 سالگی به محضر پر فیض عارف کامل حضرت آیت الله سید علی
آقای قاضی بار می یابد، و مورد ملاطفت و عنایات ویژه آن استاد معظّم قرار
می گیرد و در عنفوان جوانی چندان مراحل عرفان را سپری می کند که غبطه
دیگران را بر می انگیزد.
آیه الله مصباح می گوید:
« ایشان از مرحوم حاج میرزا علی آقای قاضی مستقیماً در جهت اخلاقی و معنوی
بهره برده و سالها شاگردی ایشان را کرده بودند. آیت الله قاضی از کسانی
بودند که مُمَحَّضِ در تربیت افراد از جهات معنوی و عرفانی بودند، مرحوم
علامه طباطبایی و مرحوم آیت الله آقا شیخ محمد تقی آملی و مرحوم آقا شیخ
علی محمد بروجردی و عده زیادی از بزرگان و حتی مراجع در جنبه های اخلاقی و
عرفانی از وجود آقای قاضی بهره برده بودند. آیت الله بهجت از اشخاص دیگری
نیز گهگاه نکاتی نقل می کردند مثل مرحوم آیت الله آقا شیخ مرتضی طالقانی و
دیگران...
خود آقای بهجت نقل می کردند: شخصی در آن
زمان در صدد بر آمده بود که ببیند چه کسانی سحر ماه مبارک رمضان در حرم
حضرت امیر علیه السلام در قنوت نماز وترشان دعای ابو حمزه ثمالی می خوانند،
آن طور که خاطرم هست اگر اشتباه نکنم کسانی را که مقید بودند این عمل را
هر شب در حرم حضرت امیر علیه السلام انجام بدهند شمرده بود و بیش از هفتاد
نفر شده بودند.
به هر حال، بزرگانی که تقید به جهات عبادی و
معنوی داشتند در آن عصرها زیاد بودند. متأسفانه در عصر ما کمتر این نمونه
ها را مشاهده می کنیم. البته علم غیب نداریم، شاید آن کسانی که پیشتر در
حرمها این عبادتها را انجام می دادند حالا در خانه هایشان انجام می دهند،
ولی می شود اطمینان پیدا کرد که تقید به اعمال عبادی و معنوی سیر نزولی
داشته و این بسیار جای تأسف است. »
یکی دیگر از شاگردان آقا ( حجّة الاسلام و المسلمین آقای تهرانی ) جریان فوق را به صورت ذیل از حضرت آیت الله بهجت نقل میکند:
« شخصی در آن زمان شنیده بود که در گذشته
هفتاد نفر در حرم حضرت امیر علیه السلام در قنوت نماز وترشان دعای ابو حمزه
ثمالی را می خواندند، آن شخص تصمیم گرفته بود ببیند در زمان خودش چند نفر
این کار را انجام می دهند، رفته بود و شمارش کرده و دیده بود تعداد افراد
نسبت به زمان سابق تقلیل پیدا کرده و مجموعاً پنجاه نفر (آن طور که بنده
«تهرانی» به یاد دارم) در حرم ( اعّم از نزدیک ضریح مطهّر، و رواقهای
اطراف) دعای ابوحمزه را در دعای نماز وتر خود قرائت می کنند. »
فلسفه
آیت الله بهجت، اشارات ابن سینا و اسفار ملا صدرا را نزد مرحوم آیت الله سید حسن بادکوبه ای فرا گرفته است.
مرجعیت
با اینکه ایشان فقیهی شناخته شده اند و بیش از سی سال است که اشتغال به
تدریس خارج فقه واصول دارند، ولی هماره از پذیرش مرجعیت سرباز زده اند.
آقای مصباح درباره علت پذیرش مرجعیت از سوی ایشان و نیز پیرامون عدم تغییر وضعیت آیت الله بهجت بعد از مرجعیت می گوید:
« بعد از مرجعیت منزل آایت الله بهجت هیچ تغییری نکرده است، ملاقات و
پذیرایی از بازدید کنندگان در منزل امکان ندارد لذا در اعیاد و ایام
سوگواری، در مسجد فاطمیه از ملاقات کنندگان پذیرایی می شود. اصولاً قبول
مرجعیت ایشان به نظر من یکی از کرامات ایشان است، یعنی شرایط زندگی ایشان
آن هم در سن هشتاد سالگی به هیچ وجه ایجاب نمی کرد که زیر بار چنین مسؤلیتی
برود، و کسانی که با ایشان آشنایی داشتند هیچ وقت حدس نمی زدند که امکان
داشته باشد آقا یک وقتی حاضر بشوند پرچم مرجعیت را به دوش بکشند و مسولیتش
را قبول بکنند. و بدون شک جز احساس یک وظیفه متعین چیزی باعث نشد که ایشان
این مسؤلیت را بپذیرند. و باید گفت که رفتار ایشان در این زمان با این
وارستگی و پارسایی، حجت را بر دیگران تمام می کند که می شود در عین مرجعیت
با سادگی زندگی کرد، بدون اینکه تغییری در لباس، خوراک، مسکن، خانه و شرایط
زندگی پیش بیاید. »
تا اینکه بعد از فوت مرحوم آقای سید احمد
خوانساری(ره) جلد اول و دوم کتاب «ذخیره العباد» (جامع المسائل کنونی) را
به قلم خود تصحیح و در اختیار خواص گذاشتند، و پیش از فوت مرجع عالیقدر
حضرت آیه الله العظمی اراکی(ره) اجازه نشر رساله عملیه خویش را دادند،
سرانجام وقتی جامعه مدرسین با انتشار اطلاعیه ای هفت نفر از آن جمله حضرت
آیه الله العظمی بهجت را به عنوان مرجع تقلید معرفی کرد و عده ای از علمای
دیگر از جمله آیت الله مشکینی و آیت الله جوادی آملی و ... مرجعیت ایشان را
اعلام کردند، به دنبال در خواستهای مصرانه و مکرر راضی شدند تا رساله
عملیه ایشان در تیراژ وسیع به چاپ برسد، با این حال از نوشتن نام خویش بر
روی جلد کتاب دریغ ورزیدند.
در همین ارتباط یکی از مرتبطین ایشان می
گوید: ایشان پیش از در گذشت آیت الله العظمی اراکی چون مطلع شدند جامعه
مدرسین نظر به معرفی ایشان را دارند پیغام دادند که راضی نیستم اسمی از
بنده برده شود.
و بعد از فوت مرحوم اراکی و پیام جامعه
مدرسین و اطلاع از انتشار اسمشان فرمودند: « فتاوای بنده را در اختیار کسی
قرار ندهید. از ایشان توضیح خواسته شد فرمودند: صبر کنید، همه رساله خود را
نشر دهند، بعدها اگر کسی ماند و از دیگران تقلید نکرد و فقط خواست از ما
تقلید کند آن وقت فتاوی را منتشر کنید » چندین ماه پس از این رخداد رساله
ایشان توسط بعضی از اهل لبنان به چاپ رسید.
ویژگی ها
1. تقوا و خود سازی
چنانکه گذشت ایشان در نوجوانی به میدان
خودسازی گام نهاد، و در فراگیری علوم و تزکیه نفس چنان جدی بوده و هستند که
گویا کاری غیر از آن ندارند، و همواره در آموزش های اخلاقی بر این
نکته اصرار دارند که تلاشی پیگیر و ریاضتی فراگیر لازم است تا انسان در
جبهه ستیز با رذیلتهای اخلاقی و در جهاد اکبر با هواهای نفسانی، سر بلند و
پیروز گردیده و به سازندگی خویش بپردازد، و همواره معتقد به لزوم همپایی
دانش و اخلاق بوده و مؤکداً به خطر جدایی علم و تزکیه هشدار می‌دهند و زیان
عالم غیر مهذّب و دانش بدون تزکیه را از هر ضرر و زیان دیگری بیشتر
می‌دانند.
آن بزرگوار، انسان مخلص و مشتاقی است که در همه حال عقربه زندگی و حیات
خوی را به سوی خدا چرخانده، و کوشیده است تا پیوسته در حوزه جاذبه الهی
قرار گرفته و به همه چیز و همه کس با دید خداخواهی بنگرد.
یکی از مجتهدان بزرگ در این باره گفته است:
« ایشان را نمی شود گفت آدم با تقوایی است، بلکه ایشان عین تقوا و مجسمه تقواست. »
آیت الله شیخ جواد کربلایی می گوید:
« یکی از آقایان که کم و بیش از حالات ایشان مطلع و از هواداران ایشان نیز
بودند می گفت: آقا هر شب یا غالب اوقات وقت خود را به خلوت و فکر در مجاری
معارف الهی می گذرانند، و هیچ گاه حاضر نبودند که وقت خود را به باطل
بگذرانند و در محافل بیهوده شرکت کنند، و کاملاً در مقام احتراز از صحبتهای
بیهوده بوده و وقت رفتن به درس و یا تشرف به زیارت حضرت امیر- روحی فداه-
عبایش را بر سر کشیده و بدون التفات و توجه به کسی می رفتند، که چند بار
خودم نیز مشاهده کردم... ایشان کاملاً کتوم هستند مخصوصاً درباره حالات شخص
خودشان، و همچنین درباره بیان الطاف خاصه ای که حق تعالی به ایشان مرحمت
فرموده کتوم هستند. »
2. زهد و ساده زیستی
اولیای خدا بر خلاف عموم مردم که به ظاهر
دنیا چشم دوخته اند و سرگرم آن هستند، همواره به حقیقت دنیا می نگرند، و به
فردای خویش می پردازند و بدینسان هماره از قید مطامع گریخته و با صفای
قناعت و ساده زیستی، روحی سرشار از معنویت را به دست می آورند، در حالی که
مردم در انبوه ظلمت های غفلت و تشریفات زندگانی و آزمندیهای آن غرق و
سرگردانند.
آیت الله بهجت نیز از این دسته اولیای خدا می باشد. ایشان زاهد عارفی است
که پیوسته بی رغبت به دنیا و آزاده و بی تکلف زیسته است، آن بزرگوار از
برجسته ترین چهره های زاهد و وارسته زمان ماست که چنان در جاذبه معنویات
قرار گرفته و به حقیقت و باطن دنیا توجه داشته که ذره ای به تعلقات و
مادیات آلوده نگشته و از هر چه رنگ تعلق پذیرفته آزاد بوده است. او نه تنها
چنین اندیشیده و از دنیا و مظاهرش گریزان بوده بلکه در عمل و زندگانی
معیشتی نیز در همین راستا حرکت کرده است.
زندگی ساده او در خانه ای قدیمی و محقر در قم، و مقاومت ایشان در برابر
خواسته های مکررعلما و مردم برای تعویض خانه، گواهی صادق بر روح بزرگ و
زاهدانه این پیر فرزانه است.
آیت الله مصباح در مورد زهد و ساده زیستی ایشان می گوید:
« آیت الله بهجت منزلی جنب مدرسه حجتیه اجاره کرده بودند، و بعد تغییر
منزل دادند و در اوائل خیابان چهار مردان فعلی یک خانه ای اجاره کرده بودند
که ظاهراً دو اتاق بیشتر نداشت، و در وسط آن اتاقی که ما خدمت ایشان می
رسیدیم پرده ای کشیده شده بود که پشتش خانواده شان زندگی می کردند و ما این
طرف پرده می نشستیم و از حضور ایشان بهره مند می شدیم. زندگی بسیار ساده و
دور از هر گونه تکلف و توأم با یک عالم نورانیت و معنویت...
الان نیز خانه ایشان ظرفیت اینکه تعداد زیادی در آن اجتماع بکنند ندارد، و
دو سه اتاق کوچک دارد با همان گلیمهایی که از چهل- پنجاه سال پیش داشتند.
بعد از مرجعیت نیز منزلشان هیچ تغییری نکرده، لذا جای پذیرایی و ملاقات از
بازدید کنندگان کم است، از این رو در اعیاد و ایام سوگواری در مسجد فاطمیه
جلوس می فرمایند، و کسانی که می خواهند ایشان را زیارت کنند آنجا خدمتشان
می رسند. »
آیت الله مسعودی نیز می گوید:
« بارها آمدند برای ایشان خانه بخرند قبول نکردند، من خودم چند مرتبه به
ایشان گفتم: آقا! این منزل خراب است، از نظر وضع شرعی هم معلوم نیست آدم
بتواند اینجا زندگی کند. اصلاً توجهی نکردند. »
3. عبادت
یکی از عوامل مهم موفقیت انسان که می تواند برای دیگران الگو و راهنما قرار گیرد، تقید ایشان به اعمال عبادی و تعبد ایشان است.
ارتباط استوار آیه الله العظمی بهجت با خداوند متعال، ذکرهای پی در پی، به
جای آوردن نوافل، شب زنده داریهای کم نظیر ایشان بسیار عبرت انگیز است.
سالهای سال نماز جماعت ایشان از شورانگیزترین، با صفا ترین و روح نوازترین
نمازهای جماعت ایران اسلامی بوده و هست. در این نماز عالمان وارسته و
خداجوی، بسیاری از طلاب تقوا پیشه، بسیجیان رزمجو و دلداده خدا، و دیگر
قشرهای مردم شرکت می کردند. این نماز چنان پر معنویت است که گاه به ویژه در
شبهای جمعه صدای گریه آیت الله بهجت با نوحه و ناله غم انگیز نمازگزاران
همراه می شود، و روحها به پرواز در می آید و چشمها به اشک می نشیند، و فضای
دلها نورانی می گردد. چنین فضای معنوی و روح نوازی در این زمان در هیچ
نماز جماعتی وجود ندارد. بی جهت نیست که بسیاری از اوقات در مسجدی که ایشان
نماز جماعت اقامه می کنند جا برای نماز گزاران تنگ می گردد و عده کثیری
حتی آنان که مشتاقانه و به امید کسب فیض از این نماز پر معنویت، از راه های
دور آمده اند مجبور به ترک مسجد می شوند.
این نماز همواره مورد توجه اولیای خدا بوده و هست، علامه طباطبائی(ره) در
آن شرکت می جسته، و آیت الله بهاء الدینی(ره) نیز عنایت خاصی به نماز جماعت
ایشان داشته اند. در این ارتباط آیت الله محمد حسن احمدی فقیه یزدی خاطره
ای را نقل می کنند که ذکرش در اینجا مناسب است. وی می گوید:
« شبهای ماه رمضان آیت الله بهاء الدینی زودتر از آیت الله بهجت نماز می
خواندند، ایشان خواست یکی از نزدیکان را به جایی بفرستد، آن شخص گفت: اگر
بروم از نماز شما محروم می شوم. آقای بهاء الدینی فرمودند: بر این کار را
انجام بده و بعد از افطار برو پشت سر آقای بهجت نماز بخوان. »
آقای مصباح نیز درباره سابقه نماز جماعت دل انگیز ایشان می گوید:
« آیت الله بهجت در حدود چهل سال قبل برنامه ای داشتند که پیش از غروب قدم
زنان به سوی صفائیه ( که آن وقتها در آنجا ساختمان احداث نشده بود و از
نزدیکهای پل صفائیه دیگر زمین مزروعی بود )، می رفتند و مقدار زیادی از
زمینهای مزروعی را می گذشتند و در آنجا می نشستند و بعد نماز مغرب و عشاء
را در آن زمینها می خواندند و بعضی دوستان که علاقه مند بودند خدمت ایشان
می رسیدند.
یکی از آن دوستان نقل می کرد:
آیت الله بهجت یک شب بعد از نماز فرمودند:
« اگر سلاطین عالم می دانستند که انسان در حال عبادت چه لذتهایی می برد، هیچ گاه دنبال این مسائل مادی نمی رفتند...»
وقتی که این منزلی را که اینک در آن اقامت دارند خریدند، چون نزدیکتر بود
بیشتر دوستان در همین منزل برای نماز خدمتشان می رسیدند، بعد ایشان را به
مسجد فاطمیه دعوت کردند و آنجا محل اجتماع کسانی بود که علاقه مند بودند از
نماز ایشان استفاده کنند، و تاکنون همچنان قریب به چهل سال است که در مسجد
فاطمیه در سه وقت نماز جماعت اقامه می کنند، و اخیراً درسشان را هم از
منزل به همان مسجد منتقل کرده اند و دید و بازدیدهای اعیاد و ایام سوگواری
نیز در همان مسجد انجام می گیرد. »
آیت الله شیخ جواد کربلایی درباره نماز شب و گریه های نیمه شب ایشان می
گوید: « جناب آیت الله بهجت در جدیت در نماز شب و گریه در نیمه های شب
مخصوصاً شبهای جمعه کوشا بودند. یکی از علما و مشاهیر به من فرمودند که: شب
جمعه در مدرسه سیّد(ره) در نجف اشرف در نیمه شب شنیدم که ایشان با صدای
حزین و ناله و گریه در حالی که سر به سجده گذاشته بود مکرّرَاً به حق تعالی
عرضه می داشت:
« إلهی! من لی غیرک، أسأله کشف ضرّی والنّظر فی أمری:
معبودا! من جز تو چه کسی را دارم که از او بخواهم رنجوری مرا بر طرف کرده و نظری به امورم نماید. دعای کمیل »
4. زیارت و توسل
آیت الله بهجت حتی با این سنّ و سال برنامه
روزمره خویش را به این صورت آغاز می کنند: هر روز با نهایت ادب به محضر
مقدس حضرت معصومه علیها السلام شرفیاب می گردند. و با احترام و خضوع و خشوع
در مقابل ضریح مطهر می ایستد و بعد زیارت عاشورای حضرت ابا عبدالله الحسین
علیه السلام را قرائت می کنند.
مؤلف کتاب انوار الملکوت از قول آیت الله شیخ عباس قوچانی، وصّی مرحوم میرزا علی آقای قاضی نقل می کند که:
« آیت الله العظمی بهجت بسیار به مسجد سهله می رفتند و شبها تا صبح به
تنهایی در آن جا بیتوته می کردند. یک شب بسیار تاریک که چراغی هم در مسجد
روشن نبود، در میانه شب احتیاج به تجدید وضو پیدا کرده و برای تطهیر و وضو
به ناچار می بایست از مسجد بیرون رفته و در محلّ وضو خانه که بیرون مسجد در
سمت شرقی آن واقع است وضو بسازند، ناگهان مختصر خوفی در اثر عبور این
مسافت و در ظلمت محض و تنهایی در ایشان پیدا می شود، به مجرد این خوف
ناگهان نوری همچون چراغ در پیشاپیش ایشان پدیدار میشود، ایشان با آن نور
خارج می شوند و تطهیر نموده و وضو می گیرند و سپس به جای خود بر می گردند و
در همه این احوال، آن نور در برابر ایشان حرکت می کرده تا اینکه به محل
خود می رسند آن نور ناپدید می شود. »
5. تواضع و فروتنی
شهرت گریزی، هوی ستیزی و فروتنی از دیگر
ابعاد برجسته شخصیت معنوی ایشان است؛ با اینکه فقیهی شناخته شده و مجتهدی
صاحب نام و از برجستگان حوزه علمیه قم می باشند، نه تنها تا کسانی که از
ایشان مسن تر بودند و یا جلوتر بودند، بلکه تا هم دوره ایهای ایشان در قید
حیات بودند هیچگاه اجازه انتشار توضیح المسائل خود را نمی دادند، تا اینکه
با در خواستهای مکرر عالمان راضی شدند فتاوایشان به چاپ برسد، با این حال
اکنون نیز به هیچ وجه اجازه نمی دهند رساله شان را از وجوهات شرعیه چاپ
کنند.
و نیز در مجالسی که از طرف ایشان برگزار می شده است، ایشان به خطبای مجالس
توصیه می فرمودند که: حتی از ذکر نام ایشان در مجلس خود داری کنند. و این،
خود دلیل اوج هوی ستیزی و هوس پرهیزی این مرجع بزرگ است.
حاج آقا قدس درباره تواضع و شکسته نفسی ایشان می گوید:
« روزی با مهمان خودم، مرحوم حجة السلام حاج شیخ نصر الله لاهوتی به خدمت
آقا رفتیم. آقای لاهوتی گفتند: آقا! من به مشهد مشرف شده بودم، کسی از شما
انتقاد می کرد و من عصبانی شدم. آقا فرمودند: در روایات آمده است عالمی را
که رو به دنیا آورد متهم سازید. من خیلی ناراحت شدم که خدایا! اگر زندگی
این آقا رو به دنیا آوردن است، پس تکلیف ما چیست؟ »
6. سیر و سلوک و مقام معنوی
آیت الله بهجت در سیروسلوک سابقه دهها ساله
دارد، ایشان از شاگردان عارف کامل حضرت آیت الله سید علی آقای قاضی (ره) و
مورد توجه خاص آن استاد بزرگ بوده و در اوان جوانی، مراحلی را در عرفان
سپری کرده اند.
بعضی از نزدیکان مرحوم قاضی می گفتند:
« از مقامات و مراحلی که ایشان طی کرده اند اطلاع داریم، ولی عهدی داریم با ایشان که به احدی نگوییم. »
عارف بزرگی چون امام خمینی (قدس سره) به ایشان عنایتی خاص داشته اند.
امام بعد از بازگشت به قم در اول انقلاب، در بیت ایشان حضور یافته و به
دیدار یکدیگر نایل می آیند.
مؤلف کتاب انوارالملکوت نیز در این باره می نویسد:
« آیت الله العظمی حاج شیخ محمد تقی بهجت فومنی از شاگردان معروف آیت الحق
و سند عرفان، عارف بی بدیل مرحوم آقای حاج میرزا علی آقای قاضی تبریزی(ره)
در نجف اشرف بوده اند، و در زمان آن مرحوم، دارای حالات و مکاشفات غیبیه
الهی بوده و در سکوت و مراقبه، حد اعلایی از مراتب را حایز بوده اند.»
و بخاطر همین ویژگی بوده است که مرحوم آقای قاضی عنایت خاصی نسبت به ایشان
داشت آقا ضیاءالدین آملی فرزند آیت الله العظمی حاج شیخ محمد تقی آملی در
جلسه درس آیت الله بهجت در حضور ایشان برای حضار نقل کرده بود که من به چشم
خود دیدم که مرحوم آقای میرزا علی آقای قاضی در نماز به ایشان اقتدا
نمودند.
7. اطلاع از غیب و ظهور کرامات
حضرت آیت الله بهجت از آن دسته اولیای خداست
که بر خلاف غالب مردم که از عالم غیب اطلاعی ندارند، به قدرت خداوند متعال
به مقاماتی رسیده که می تواند عوالمی از غیب را مشاهده کند. و شاید کثرت
تکرار ذکر« یا ستار » توسط ایشان در خلوت و جلوت، و در حال نشستن و برخاستن
از این حقیقت حکایت داشته باشد.
آیت الله مصباح یزدی در این باره می فرماید:
« به نظر می رسد ایشان از نظر مراتب عرفانی و کمالات معنوی در مقامی هستند
که غالباً عوالمی از غیب را شاهدند. و چه بسا در آن، حقایقی از جمله حقیقت
بعضی افراد را آشکارا ( با دیده دل) می بینند، اما چون خود نمی خواهند
افراد را این چنین ببینند، غالباً ذکر « یا ستار » را تکرار می کنند و از
خداوند می خواهند آنچه را که می بینند بر ایشان پنهان سازد. »
در واقع امثال این امور از جمله کراماتی محسوب می شود که از اولیای خدا
صادر می گردد، و ظهور کرامات رهاورد مجاهدت و مخالفت ممتدّ با هوا و هوس می
باشد، و آیت الله بهجت شخصیتی است که در طول عمر با قصد خالص و توجه تامّ
به حضرت حقّ سبحانه به خودسازی و تهذیب پرداخته است، لذا ظهور کرامات و
امور خارق العاده از ایشان امری به دور از ذهن نیست؛ بلکه افرادی که با
ایشان مصاحبت دارند نمونه های آن را بالعیان از ایشان مشاهده می‌کنند.
آیت الله مصباح با ذکر چند شاهد مثال در این باره می گوید:
« کسانی که سالیان متمادی با آیت الله بهجت معاشرت داشتند، گاهی چیزهایی
از ایشان میدیدند که به اصطلاح «کرامت» و امر خارق العاده است، هر چند طوری
برخورد می کردند که معلوم نشود امری که از ایشان به ظهور پیوسته کاملا" یک
امر خارق العاده ای است.
که چند نمونه را بیان می کنم:
زمانی که حضرت امام(ره) در تبعید به سر می برند ( گویا در ترکیه بودند)،
بسیاری از فضلا و بزرگان علاقمند به ایشان، مورد آزار و اذیت دستگاه قرار
می گرفتند. و به محض اینکه کلمه ای می گفتند یا رفتاری از آنها ظاهر می شد،
از منبر بازشان می داشتند و آنها را جلب می کردند و مدتها زندان بودند و
به جاهایی می بردند که دیگران خبر نداشتند. از جمله یادم می آید زمانی آقای
جنتی تحت تعقیب قرار گرفتند و ایشان را گرفتند و به واسطه قرائن همه ما
نگران بودیم ایشان را خیلی اذیت کنند. من آمدم خدمت آقای بهجت (حفظه الله
تعالی) و جریان را حضورشان توضیح دادم، ایشان تأملی کردند و فرمودند:
« ان شاء الله خبر آزادی ایشان را برای من بیاورید ».
این فرمایش اشاره ای بود به اینکه آقای جنتی به زودی آزاد می شوند و مشکلی
نخواهد بود، البته این سخن را ممکن است هر کسی بگوید، اما فرمایش آقای
بهجت در آن موقعیت، مژده ای برای ما بود و ما مطمئن بودیم که آقا می دانند
که این جریان ادامه پیدا نمی کند و مشکلی پیش نمی آید،؛ ولی مواردی هم بود
که مثلاً ما به ایشان عرض می کردیم برای شخصی دعا بفرمایید، ولی آقا چنین
چیزی نمی گفتند و شخص مورد نظر نیز به زودی آزاد نمی شد.
نمونه دیگر:
« برای خانواده ای حادثه ناگواری پیش آمده بود، به این صورت که در شب
عروسی دشمنان عروس آمده بودند و عروس را از خانه اش دزدیده بودند، و کسی
اطلاع نداشت که عروس را کجا برده اند، شب عروسی بود خانواده عروس و داماد
جمع شده بودند مراسم عروسی را برگزار کنند و نزدیک غروب دیده بودند عروس
نیست خیلی نگران شده بودند و جاهایی را که احتمال می دادند جستجو کرده
بودند.
و به هر حال پدر و مادر عروس خیلی دستپاچه می شوند، یکی از دوستان ما که
همسایه آنان بود می گوید: من هیچ چاره ای ندیدم، گفتم: می روم خدمت آقای
بهجت عرض می کنم ببینم ایشان چه می گویند. با شتاب فراوان و ناراحتی آمدم
خدمت ایشان و داستان را گفتم. آقا تأملی کردند و به طور خیلی عادی فرمودند:
« بروید حرم، شاید آمده باشد حرم! »
ایشان بر می گردد و مطمئن می شود که باید همین کار را انجام بدهد، به
خانواده عروس اطلاع می دهد و آنها میآیند و در بالا سر حضرت معصومه علیها
السلام عروس را پیدا می کنند. حالا جریان چه بوده دقیقاً یادم نیست، ولی
هیچ احتمال نمی دادند که بتوانند او را در چنین موقعیتی پیدا کنند. »
نمونه دیگر:
« یکی از دوستان می گفت: خانم من باردار بود و نزدیک ماه رمضان می خواستم
به مسافرت بروم. برای خداحافظی و التماس دعا رفتم خدمت آقای بهجت. ایشان
مرا دعا کردند و فرمودند:
« در این ماه خدا پسری به شما عطا خواهد کرد، اسمش را محمد حسن بگذارید. »
در حالی که آقا علی الظاهر اصلا" اطلاعی نداشتند که خانم من حامله است، و
طبعاً راهی برای تشخیص اینکه پسر است یا دختر و در چه تاریخی متولد می شود
نبود. اتفاقاً در شب نیمه رمضان بچه ما متولد شد و اسمش را محمد حسن
گذاشتیم.
از این گونه امور برای ایشان خیلی ظاهر می شد، اما ابداً ایشان اظهار نمی
کنند و همین ها را هم راضی نیستند جایی نقل بشود، ولی برای اینکه مؤمنین
بدانند که در این زمان هم خدا به بعضی از بندگانش عنایت دارد و اگر کسانی
صادقانه راه بندگی خدا را طی کنند، خدا آنها را راهنمایی می کند؛ که:
« والَّذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا: و
حتماً آنان را که در راهِ ما تلاش و مجاهدت کنند، به راههای خود هدایت می
کنیم. سوره عنکبوت/ 69 »
راه تکامل و انسانیت بسته نیست و در این
زمان نیز کسانی که بخواهند راه تقرب خدا را طی کنند، در سایه عنایات ولی
عصر(عج) و احیاناً به دست این چنین بندگانی که در بین مردم حضور دارند، می
توانند به مراتبی از کمال و قرب خدا نایل گردند. اینها همه برای ما می
تواند امید بخش باشد و بر ایمان ما بیفزاید.
اینها حقایق ثابتی است. شوخی نیست، حقایق عینی است که وجود دارد و می
توانیم ببینیم و آثارش را درک کنیم و خود را قدری از شیفتگی به دنیا و زرق و
برقهای آن رها کنیم و بدانیم که لذت و خوشی منحصر به لذتهای حیوانی و
شیطانی نیست. انسان می تواند به کمالاتی و لذتهایی برسد که قابل مقایسه با
این لذتهای مادی نیست؛ ولی افسوس که ضعف معرفت و ایمان از یک طرف، و هجوم
عوامل شیطان داخلی و خارجی، انسانی و جنّی از طرف دیگر آن قدر زیاد است که
کمتر به این گوهرهای گرانبها توجه می کنیم. »
آقای مسعودی نیز در این باره می گوید:
« هر کس به خدمت ایشان برسد، اگر توجه داشته باشد می بیند که ایشان درباره
جهت خاصی که در او (مخاطب) وجود دارد بحث می کند. ما وقتی با آقای مصباح
درس ایشان می رفتیم غالباً پیش از شروع درس درباره امور سیاسی یا اقتصادی
یا امور معیشتی خودمان بحث می کردیم، زیرا آن زمان وضع معیشتی طلاب (ازجمله
ما) خوب نبود، وقتی آقا می آمدند بدون هیچ مقدمه درست در همین رابطه بحث
می کرد، و ما یقین می کردیم که آقا متوجه هست که ما چه بحث می کردیم. مثلاً
وقتی ما می گفتیم: چه کار کنیم؟ وضع زندگیمان بد است، قرض داریم، نان شب
نداریم. بلافاصله ایشان وقتی می نشستند می فرمودند: بله، طلاب زمان ما هم
وضعشان اینطور بود. نداشتند، گرسنگی می خوردند، ولی صبر می کردند. و حکایتی
از زندگی علمای گذشته را در این رابطه نقل می کردند.
به یاد دارم روزی با آقای مصباح گفتگو می کردیم: ما چیزی نداریم و نمی شود
همیشه با نان خالی زندگی کرد. ایشان آن روز بعد از جلوس فرمودند: یک روز
صبح بچه شیخ مرتضی انصاری(ره) نزد او آمد و گفت: آقا ما هیچ خورشتی نداریم،
فقط نان خالی داریم. شیخ فرمود: نان تازه است، معلوم می شود که ایشان
تازگی نان را خورشت می دانسته اند.
با بیان این مطلب ما یک مقدار آرام می شدیم که ما حداقل همراه نان، پنیر داریم.
آیت الله شیخ جواد کربلایی نیز می گوید:
« مرحوم آقای حاج عباس قوچانی که از شاگردان مرحوم آیت الله آقای حاج
میرزا علی قاضی (ره) بودند در یک جلسه خصوصی بعد از تعریف و تمجید بسیار از
آیت الله بهجت، به بنده فرمودند: من در سفر خود به ایران برای تشرف به
زیارت امام رضا علیه السلام خدمت آقای بهجت رسیدم و در جلسه خصوصی بعد از
اصرار زیاد از ایشان خواستم که درباره حالات شخصی و الطاف حق تعالی نسبت به
خودشان و برخی از مکاشفاتشان سخن بگویند. ایشان حدود بیست امر مهم الهی و
لطف خاص الهی را که حق تعالی به ایشان عطا فرموده بود برای بنده نقل کردند
واز من پیمان گرفتند که به کسی نگویم، ولی بنده یک مورد را به برخی از رفقا
گفتم.
من(کربلایی) از آقای قوچانی با اصرار خواستم آن یکی را به بنده بفرمایند. فرمودند: ایشان فرمودند:
« بنده اگر بخواهم پشت سر خودم را ببینم، می بینم. »
سپس می فرمودند: بعد از چند سال دیگر بنده به ایران مسافرت کردم و خدمت
آیت الله بهجت رسیدم باز در جلسه خصوصی عرض کردم: آنچه را که چند سال پیش
به بنده فرمودید آیا در قوه خودش باقی است؟ فرمودند: بله. »
یکی از نزدیکان آقا می گوید:
« یک بار به فومن رفته بودم، یک روز مانده به مراجعت خدمت آقای اریب، از
علمای فومن رفتم، ایشان چند سکه داد و گفت: یکی از اینها را به آیت الله
بهجت بده. وقتی برگشتم آن را خدمت آقا دادم. دوباره که می خواستم به فومن
بروم آیت الله بهجت، 1000 تومان به من داد و فرمود: این را با یک واسطه به
آقای اریب بدهید. آن مقدار پول را بردم به یک بازاری دادم و گفتم: این را
به آقای اریب بده و نگو چه کسی داده، من در مغازه او نشستم او رفت و برگشت و
دیدم خیلی تعجب کرده است. گفتم: چه شد؟ گفت: وقتی این پول را به آقای اریب
دادم، گفت: قسمتی از خانه ما خراب شده بود و تعمیر کار آمده و گفته بود که
1000 تومان می گیرم درست می کنم. من که پولی نداشتم، به تعمیر کار گفتم:
فعلاً صبر کن و اینک این پول درست به اندازه مخارج تعمیر خانه است ».
یکی از دوستان می گوید:
« یکی از بستگان نزدیک من به مرض سرطان مبتلی گردید. اطباء گفتند: حتماً
باید در اسرع وقت تحت عمل جراحی قرار گیرد، در غیر این صورت غده سرطانی به
جاهای دیگر بدن نیز سرایت خواهد کرد. متحیر مانده بودیم که چه کنیم، آیا
بیمار را عمل بکنیم یا نه؟ قرار شد خدمت آیت الله بهجت مراجعه و از ایشان
طلب استخاره کنیم.
به محضر ایشان رسیدم و مشکل را بازگو نموده و طلب استخاره نمودم، آقا
استخاره کردند و فرمودند: عمل لازم نیست، و مبلغی پول دادند که برای او
صدقه بدهیم، و نیز دستور فرمودند مقداری آب زمزم را با تربت حضرت سید
الشهداء علیه السلام مخلوط کرده به قصد شفاء هر روز مقداری از آن به مریض
بدهید تا بیاشامد، همچنین دستور فرمودند تعداد زیادی از فقرا را اطعام
نماییم، و یا هر چند به مقدار کم به آنان صدقه پرداخت کنیم و ضمناً به
فقرای و صدقه گیرندگان بگوییم برای سلامتی بیمار دعا کنند.
بلافاصله دستورات آقا را مو به مو اجراء کردیم و مریضه جهت توسل عازم حرم
امام رضا علیه السلام گردید و مدت سه روز در آن حرم شریف به دعا و راز و
نیاز پرداخت. حالات بسیار روحانی و عجیبی به او دست داد، پس از برگشت دیگر
احساس درد نکرد.
بلافاصله روانه منزل آقا شدم تا ایشان را در جریان بگذارم و دستورات بعدی
را بگیرم، که در میانه راه بین منزل و مسجد آقا را دیدم ناگهان پیش از آنکه
سخنی بگویم. آقا پرسید: حال مریضه شما چطور است؟ گفتم: الحمدالله و قضایای
مشهد را نقل کردم. آقا فرمودند: به همان دستورات عمل کنید، و برای امتحان
به پزشک مراجعه کنید.
وقتی مریضه به پزشک مراجعه کرد، پزشک معالج از بیمار با تعجب می پرسد: شما
کاری کرده اید یا جایی رفته اید؟ بیمار می گوید: چطور؟ دکتر با تعجب می
گوید: خانم، مرض شما به طور ناباورانه کاهش یافته و هیچ احتیاجی به عمل
ندارد، و مقدار باقی مانده از غده را با دارو حل می کنیم. هم اکنون
الحمدلله مریضه ما بطور کامل شفا یافته و به زندگی خود ادامه می دهد. آنچه
که برای ما جالب توجه بود استخاره ای بود که آقا فرمودند و گفتند: نیازی به
عمل ندارد.
یکی از طلاب حوزه علمیه می نویسد:
« بنده در اوان طلبگی که در تهران مشغول تحصیل بودم، گاهی برای زیارت به
قم مشرف می شدم، و براساس سفارش اکید مرحوم پدرم که می فرمود هر وقت قم
رفتی نزد آیت الله بهجت هم برو، خدمت آقا رسیده و عرض ادبی می نمودم. روزی
پدرم خود پرده از علت این سفارش زیاد برداشت و فرمود:
« روزی در مسجد بالا سر واقع در حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه علیها السلام
چشمانم به جمال دلربای حضرت ولی عصر(عج) روشن شد، شرم حضور و عظمت حضرت
مانع از آن شد که مانند عاشقی که پس از مدتها به معشوقش رسیده با حضرت
معاشقه نمایم، ولی پس از چند لحظه دیدم درست در همان مکان و نقطه ای که
حضرت را دیده بودم آیت الله بهجت نشسته است. »
این دیدار را مرحوم ابوی یکی از دلایل عظمت آقا و چه بسا مرتبط بودن آن فقیه عظیم الشأن با حضرت ولی عصر(عج) می دانستند.
آقای قدس می گوید:
« یکی از روحانیون مازندران، که اینک رئیس دادگستری یکی از استانهای ایران
است، برای حقیر نقل کرد: زمانی که آیت الله کوهستانی مازندرانی به رحمت
ایزدی پیوستند، آقا زاده آن مرحوم خدمت آیت الله العظمی بهجت مشرف شدند آقا
فرموده بودند:
« آقای شما که رحلت نمودند در آن عالم غوغا بر پا شد. » حقیر پرسیدم یعنی چه؟ شخص ناقل فرمودند: بیش از این نمی دانم.
آقای خسرو شاهی نیز در این رابطه می گوید:
« از یکی از طلاب که در قید حیات است شنیدم که می گفت: بعد از ازدواج،
خانه ای در قم اجاره کردم، پس از استقرار در منزل، از نظر مالی دچار
تنگدستی عجیبی شدیم تا روزی رسید که حتی به این فکر افتادیم که غذای شب را
چگونه تهیه کنیم. و در شرایطی بودیم که نمی توانستیم از کسی قرض بگیریم. از
خانه بیرون آمدم و برای زیارت به حرم حضرت معصومه علیها السلام مشرف شدم،
پس از زیارت و هنگام خداحافظی دیدم کسی از پشت سر مقداری پول به من داد و
گفت: این باید به شما برسد. برگشتم دیدم آیت الله العظمی بهجت است. در حالی
که اصلاً به ایشان اظهار نیازی نکرده بودم. شبیه این قضیه را از یکی دیگر
از طلاب نیز شنیده ام.
از اینجا به یاد مطلبی افتادم که آیت الله بهجت می فرمودند:
« آیا می شود مولایمان از ما بی خبر باشد یا ما را به حال خودمان وا
بگذارد؟ اگر طلاب به وظایف خود عمل کنند نگران چیزی نباشند، خود مولا مواظب
ما هست. اینطور نیست که ما را از چشم بیندازد. »
حجة السلام والمسلمین علم الهدی نیز می گوید:
« یکی از طلاب نقل می کرد که سالی برای تبلیغ می خواستم گیلان بروم، مخارج
خانواده را فراهم کردم ولی هزینه راه را نداشتم ناچار به زیارت کریمه اهل
بیت حضرت معصومه (سلام الله علیها) مشرف شدم و گلایه و درددل کردم، ما که
دربست در اختیار شما اهل بیت علیهم السلام هستیم و می خواهیم شریعت جدّتان
را تبلیغ نماییم ولی کرایه راه نداریم، بالاخره بعد از زیارت قصد کردم به
نماز جماعت حضرت آیت الله بهجت بروم.
بعد از شرکت در نماز ظهر و عصر، هنگامی که ایشان می خواستند بروند،
ناگهان به طرف من که در صف دوم نشسته بودم اشاره نمودند، من خیال کردم با
کسی دیگر کار دارد دوباره اشاره کردند و فرمودند:
با تو هستم. بلند شدم و به حضورش رسیدم. فرمودند: پشت سر من بیا.
همراه با عده ای در رکاب ایشان رفتیم تا به دم در منزل ایشان رسیدیم.
فرمودند: اینجا بایست تا من برگردم. داخل منزل تشریف بردند و بعد از چند
دقیقه کوتاه برگشتند و دویست تومان پول ( که آن زمان خیلی ارزش داشت) به من
دادند. عرض کردم: چه کنم؟ فرمود: مگر پول نخواستی؟ جریان یادم آمد.
عرض کردم: این پول زیاد است. فرمود: نه، چند نفر دیگر هم احتیاج دارند
آنها را هم تأمین می کنی. به هر حال خداحافظی کردم و عازم تهران شدم، در
خیابان چراغ گاز که ماشین های گیلان از آنجا حرکت می کردند دیدم چند نفر از
رفقا نیز می خواهند برای تبلیغ به گیلان بروند ولی پول ندارند. گفتم:
نگران نباشید پول رسیده است، اول رفتیم و نهاری صرف کردیم و بعد سوار ماشین
شدیم و به محض رسیدن به مقصد آن دویست تومان نیز تمام شد.
باز هم او می گوید:
« شخصی می گفت: می خواستم به حج مشرف شوم، به حضور آیت الله العظمی بهجت
رسیدم و عرض کردم: خداوند یک بلائی را ازما دور کرد و آن اینکه در مسافرتی
ماشین ما به خاطر سرعت زیاد یا اشکال دیگر کاملاً وارونه شد ولی بحمدالله
هیچ یک از ما آسیبی ندیدیم.
حضرت آیت الله فرمودند: بیست سال یا بیست و پنج سال پیش (تردید از گوینده
است) نیز چنین گرفتاری برای شما پیش آمد ولی شما جان سالم بدر بردید. بعد
یادم آمد که آقا راست می فرمایند. »
جناب حجة السلام والمسلمین حاج آقا شوشتری می فرمودند:
« شخصی خدمت آیت الله بهجت می رسد و می گوید: آقا! من اکثر شبها برای نماز
شب خواب میمانم چه کار کنم؟ دعایی بفرمایید. آقا هم می فرمایند: چه ساعت
دوست داری بیدار شوی؟ میگوید: ساعت سه نصف شب. آقای بهجت به ایشان می
فرمایند: برو ان شاءالله بیدار می‌شوید. »
حاج آقا شوشتری ادامه می دهد:
« اینک چندین سال است از آن جریان می گذرد، و آن شخص به من گفت: از آن
تاریخ به بعد هر شب سر همان ساعت بیدار می شوم، هر چند یک ساعت قبل خوابیده
باشم، و هیچگاه نماز شبم ترک نشده است. و این از کرامات آیت الله بهجت
است.
یکی از اساتید محترم اخلاق، مرقوم داشته اند که ایشان روزی به بنده فرمودند:
« فلانی، آیا می خواهی آنچه از اول عمرت تا به حال انجام داده ای و آنچه از حال تا آخر عمرت واقع خواهد شد، به تو بگویم؟! »
و نیز شخصی از برخی شبهات اعتقادی در رنج بوده، از شهرش به سوی «قم» حرکت
می نماید و در آنجا مأوی می گیرد. شبی، آیت الله بهجت را در خواب می بیند و
ایشان جواب شبهات را بر او ارائه می کنند؛ آن شخص از خواب که بر می خیزد
در صادقه بودن رؤیا، خلجانی در قلبش پدید می آید و روز جمعه برای مطرح کردن
آن شبهات به خدمت آیت الله بهجت می رسد، لب می گشاید که آنها را مطرح کند،
ایشان می فرمایند:
« جواب همانهایی بود که در خواب به تو گفتم، تردید مکن! »
قضیه اقتدای مرحوم قاضی به ایشان را، آقازاده مرحوم آیه الله آقا ضیاء
الدین آملی این گونه نقل کردند که روزی من و پدرم به محضر آیت الله العظمی
بهجت رسیدیم و جمعی در آنجا حاضر بودند، پدرم در آنجا گفتند که قضیه ای را
نقل می کنم و می خواهم که از زبان خودم بشنوید و بعد از آن نگوئید که از
خودش نشیندیم، و آن اینکه:
« من با چشم خودم دیدم که در مسجد سهله یا کوفه (تردید از ناقل است) مرحوم
قاضی( استاد اخلاق آیت الله العظمی بهجت ) به ایشان اقتدا نموده بودند. »
و با توجه به اینکه تولد معظم له سال 1334 هجری قمری است و سال 1348 ه.ق.
به کربلای معلا مشرف و در سال 1352 ه.ق. به نجف اشرف مشرف شدند و سال رجعت
ایشان به ایران سال 1364 ه.ق. بوده است، پس سن ایشان در آن هنگام، حدود 30
سال بوده است.
8. اهتمام ویژه به رعایت شرعیات
مهمترین ویژگی که در اولین نگاه از آیت الله
بهجت مشاهده می شود اهتمام ایشان به رعایت آداب شرعی و سیره اهل بیت علیهم
السلام می باشد.
آیت الله مصباح در این باره می گوید:
« همه علمای اخلاقی شیعه در اینکه راه صحیح تکامل، راه عبودیت است و انسان
جز با اطاعت دستورات خدا نمی تواند به مقامی برسد، متفقند. مگر کسانی که
انحرافاتی در فکر و رفتارشان باشد؛ اما بر اهمیت دادن به رعایت آداب شرعی و
سیره اهل بیت علیهم السلام همه یکسان نیستند.
حضرت آقای بهجت(حفظه الله) هم شخصاً در رعایت آداب شرعی بسیار مقید هستند و
ریزه کاریهای خاصی را در رفتارشان رعایت می کنند، که وصف آنها کار دشواری
است.
اینک به عنوان نمونه یک نکته ای را نقل می کنم شاید اینها در تاریخ بماند و
کسانی که مایل باشند از دستورات شرع پیروی کنند بدانند که تا کجاها باید
انسان آداب شرعی را رعایت کند.
ملک مختصری در شمال، از پدرشان به ایشان به ارث رسیده بود که محصول برنج
داشت و لااقل بخشی از مصرف خانه ایشان از آنجا تأمین می شد. ولی وقتی برنج
را می آوردند ایشان مقید بودند که مقداری از آن (هر چند فرض کنید چند کیلو
را) به همسایگان و دوستان اهداء کنند.
در جریان مبارزات، مدتی بود که بنده قم نبودم به مسافرت رفته بودم حتی
نزدیکان ما هم درست اطلاع نداشتند که من کجا هستم. در این مدت ایشان یک بار
کیسه ای برنج و بار دیگر مبلغی پول (که البته آن زمان هم خیلی زیاد نبود)
به منزل ما فرستاده بودند، نکته اینجاست که مبلغ پول را توسط آقازاده خود
علی آقا، و خانم خود ایشان به خانه ما فرستاده بودند و آقا زاده شان سر
کوچه ایستاده بود و خانم ایشان آن را در منزل ما به خانواده ما داده بودند.
وقتی برگشتم و این جریان را شنیدم مدتی متحیر بودم که این چه سرّی بود که
خانمشان تشریف بیاورند در منزل ما و این مبلغ را بدهند. بعد از مدتی به این
نتیجه رسیدم که یکی از آداب شرعی این است که اگر زنی شوهرش مسافرت هست مرد
نامحرم در خانه اش نرود و اگر کاری هست به وسیله خانمی انجام بگیرد.
این قدر ظرافتها و ریزه کاریها در گفتار و رفتار و نشست و برخاست اولیای
خدا وجود دارد که فهمیدن آنها خود یک علمی میخواهد، چه رسد به اینکه انسان
بتواند دقیقاً آنها را رعایت کند، و همینهاست که بنده را در بندگی پیش می
برد و پیش خدا عزیز می کند و به مقامات بلندش می رساند.
و نصیحت ایشان به کسانی که از ایشان دستور می خواهند، رعایت مسلّمات شرع
است، و افرادی که نصیحتی می خواهند ایشان تأکید می کنند مسلمات شرع را درست
رعایت بکنید. و آن چیزهای که مشکوک و مشتبه است در درجه بعد است.
ایشان یک استدلالی در این زمینه دارند که بسیار آموزنده است، و بنده هم از
ایشان یاد گرفته ام و گاهی در سخنرانیها یا جاهای دیگر مطرح می کنم، و آن
این است که:
خداوند که می خواهد بندگان را هدایت کند و به کمال برساند، اموری را که
بیشتر در سعادت انسان مؤثر است بیشتر بیان می کند، لذا ما نیز اگر بخواهیم
بفهمیم چه چیزهایی موجب سعادت انسان می شود، باید ببینم خداوند بر چه
چیزهایی بیشتر تأکید کرده است. هر مطلبی که در قران و روایات و کلمات اهل
بیت علیهم السلام و سیره عملی آنها بیشتر مورد توجه بوده، معلوم می شود در
تکامل انسان بیشتر مؤثر است. از مهمترین آنها اهتمام به نماز است، این همه
آیاتی که در قرآن درباره نماز آمده است و این همه روایاتی که درباره رعایت
وقت نماز، حضور قلب در نماز و آداب نماز است شاید در هیچ بابی از ابواب فقه
و دستورات شرع نداشته باشیم.
ایشان گاهی به عنوان طعن و طنز می گفتند: ماها برای تکامل مان دنبال یک چیزی می گردیم که نه خدا گفته نه پیغمبر و نه امامی...».
آیت الله شیخ جواد کربلایی نیز در این باره می گوید:
« آیت الله العظمی بهجت به بنده با یک آب و تابی می فرمودند:
« کی بر طبق مسلمات شرع مانند: ترک معاصی، اتیان واجبات و نوافل و قرائت
قرآن در جای خلوت با حضور قلب، و خلاصه انجام عبادت با شرایط صحت و شرایط
قبول و با محتوا بودن عبادت از حیث اسرار نماز و اسرار سایر عبادات عمل
کرده ای تا نتایج آنها را بیابی، که حال از ما دستورالعمل برای سیر الی
الله تعالی می خواهی، و گویا منتظری پیری از پشت کوه قاف بیاید و تو را
راهنمایی کند! آیا این همه مسلمات شرع اطهر کافی نیست که کما هو حقه عمل
کنی و به جایی برسی. »
خلاصه بنده از بیان ایشان فهمیدم که سالک باید کاملا" و از همه جهات مواظب
ظواهر شرع مقدس بوده، و نسبت به حالات معنوی کتوم باشد مگر از اهلش. و اهل
آن اندکند. »
چندی پیش نیز که بنده در قم درس اخلاق می گفتم ایشان به من فرمودند:
« آنچه را اهل علم می فهمند بگو، و ما فوق درک آنها را مگو. »
9. الگوی رفتاری مجسّم
یکی از ویژگیهای آیت الله بهجت که ایشان را
از دیگر عالمان، و بلکه مجتهدان ممتاز می کند، الگوی رفتاری برگرفته از
شیوه معصومین علیهم السلام است که گفتار و کردار، اعمّ از نشست و بر خاست، و
سخن گفتن و خاموش بودن، و در نحوه انجام عبادات و راز و نیاز با معبود
یکتا، و برخورد با افراد، و ... نمایان است. این ویژگی به گونه ای است که
حتی هر انسان غافلی را به خدا متوجه می کند.
آیت الله مصباح در این باره می گوید:
« بنده از سال1331 که به قم آمدم با ایشان آشنا شدم، منزل ایشان جنب مدرسه
حجتیه بود، و تقریبا" هر روز آقا را هم در راه و هم در حرم زیارت می کردم،
چهره نورانی ایشان برای هر بیننده ای جاذبه داشت، و کیفیت نشست و برخاست و
حرکات و سکنات ایشان جلب توجه می کرد و نشان می داد که ایشان در یک فضای
معنوی خاصی زندگی می کند و توجه شان به فوق مطالبی است که دیگران به آن
توجه دارند تقیّد ایشان به عبادات و سحر خیزی و زیارت حضرت معصومه علیها
السلام و برنامه های متعددی که هر روز اجرا می کردند. همگی اولین چیزهایی
بود که هر بیننده ای را به خود متوجه می کرد، مخصوصاً کسانی که دوست داشتند
یک الگوی رفتاری برای خودسازی بشناسند و پیروی کنند.
آنچه بر این عوامل می افزود توجّهات خاص و نگاه های نافذ ایشان بود، گاهی
نسبت به بعضی از افراد مثل یک جاذبه ای که روح طرف را به خود جذب کند، اثر
می گذاشت.
به هر حال، این خصوصیات باعث شد که کنجکاوی ما تحریک بشود و ببینم ایشان
کیست و چه خصوصیات و چه ویژگیهایی دارد. از دوستان و آشنایان و کسانی که
احتمال می دادیم با ایشان بیشتر مأنوس باشند، تحقیق کردیم و برای ما روشن
شد که ایشان هم از نظر علمی و هم از نظر معنوی ممتاز هستند. کم کم اجازه
گرفتیم گاه گاهی به منزلشان برویم و از نصایحشان استفاده کنیم. »
10. تلاش برای سیر معنوی و تکامل دیگران
حضرت آیت الله حاج شیخ جواد کربلایی نقل می کردند:
« سالها قبل از حضرت آیت الله العظمی حاج ابوالقاسم خوئی(ره)، و نیز پیش
از ایشان از آیت الله العظمی بهجت مدّظله شنیده بودم. که آقای خوئی در مبحث
"استعمال لفظ در بیش از یک معنی" فرموده بودند که این گونه استعمال لفظ
مستلزم دو لحاظ آلی و استقلالی در یک استعمال است، و لذا محال می باشد. »
ولی آیت الله بهجت در همان سنین جوانی به آیت الله خوئی عرض کرده بودند:
ممکن است نفس انسان به مرتبه‌ای از قوه برسد که بتواند بین این دو لحاظ جمع
کند.
در واقع ایشان این مطلب را بهانه کرده بودند برای انتباه آیت الله خوئی به لزوم تحصیل معارف الهیه و اتّصاف به صفات اولیاء الله.
آیت الله خوئی نیز علت عنوان این مطلب را از ایشان جویا شده بودند. بعد از
توضیح آیت الله بهجت، ایشان پرسیده بودند به کی و کجا مراجعه کنم؟ و آیت
الله بهجت، حضرت آیه الحقّ آقای سید علی قاضی (ره) را معرفی کرده بودند.
سپس با وساطت آیت الله بهجت، جلسه ملاقاتی بین آیت الله قاضی و خوئی در
صحن حضرت ابوالفضل علیه السلام ترتیب می یابد و یک ساعت و نیم به طول می
انجامد.
آیت الله خوئی بعدها به بنده (کربلایی) فرمودند: ما تسلیم شدیم و تحت
تأثیر قرار گرفتیم و سخنان ایشان را پذیرفتم. ایشان برنامه و شرائط ویژه ای
ارائه فرمودند؛ که می بایست با لباس مخصوص، ذکر مخصوص و به تعداد مشخص
تکرار انجام شود، همه شرائط را آماده نمودم و تصمیم گرفتم که ساعت دو بعد
از ظهر در جای مناسب و خلوتی در حرم حضرت علی علیه السلام شروع کنم، ولی
متأسفانه هنگامی که تمام شرایط را فراهم کردم و خواستم ذکر را بگویم هر چه
فکر کردم آن ذکر به یادم نیامد، مأیوس شدم و به خود گفتم: ابوالقاسم! تو را
برای این کار نخواسته‌اند .
آن ذکر این بود:
« لا إله إلا هو، و علی الله فلیتوکّل المؤمنون: معبودی جز او (خدا) نیست، پس مؤمنان تنها باید بر خدا توکل کنند. سوره تغابن/13 »
آقای مسعودی نیز در این باره می گوید:
« در هر صورت، ایشان برای عده ای امور تربیتی را اجرا می کردند گاهی به شخصی پیغام می دادند که:
این کار را بکن، یا فلان کار را نکن. یا این مسأله خوب است که این طور باشد.
یک روز به خدمت ایشان رسیدم و عرض کردم: آقا وضع زندگی ما خیلی سخت شده
است، پول نداریم چه کار کنیم؟ ایشان یک ذکری به من گفتند که من آن ذکر را
ادامه دادم، و از آن روز تا به حال هنوز بی پول نشده ایم. ایشان فرمودند:
پیش خودت باشد. و من هر روز انجام می دهم. »
11- نظم و برنامه ریزی در کارها
یکی از شاگردان آقا می نویسد:
« حضرت آقا در کارشان دقیق و منظم هستند به عنوان مثال حتی برنامه ریزی
کرده اند که از در منزل تا مسجد مشغول فلان ذکر، و بعد از آن ذکر خاصی را
بگویند، تا وقت ایشان ضایع نگردد، و نوافل یومیه را نیز به همین منوال
برنامه ریزی نموده اند. »
یکی از فضلای قم می نگارد:
« روزی نزدیک غروب چند دقیقه ای سر کوچه منزل آیت الله بهجت (مدظله)
ایستادم تا همراه ایشان به مسجد بروم، ولی چون هوا مقداری تاریک شده بود با
خودم گفتم ممکن است ایشان از منزل خارج شده و به مسجد تشریف برده باشند.
لذا به طرف مسجد حرکت کردم ولی دیدم هنوز ایشان تشریف نیاورده اند. از یکی
از دوستان که همراه من بود خداحافظی کردم و قصدم این بود که بر گردم واز
فرصت استفاده نموده و در فاصله حرکت معظّم له تا مسجد پرسشی مطرح کنم.
در فاصله زمانی که از مسجد می آمدم سعی کردم پرسشی را در نظر بگیرم چون سؤال خاصی را از پیش در نظر نداشتم.
حقیقت این بود که مقصودم از این مزاحمتها و طرح سؤالها بیشتر این بود که
بهانه ای برای سخن گفتن و به حرف آمدن بزرگانی مثل ایشان فراهم کنم، چرا که
معتقدم نَفَس گرم و مسیحایی این بندگان خوب خدا در نفوس ما اثر می کند، و
در فرمایشاتشان یک کلمه و یک نکته ظریف مطرح می شود که به انسان نهیب می
زند و فرد را از غفلت خارج می کند.
خلاصه این سؤال را در نظر آوردم: اینکه در قرآن کریم آمده است که خداوند «
مبدل السیئات بالحسنات: تبدیل کننده بدیها به خوبیها » است به چه معناست؟
چگونه ممکن است سیئه به حسنه تبدیل شود؟ وقتی ایشان نزدیک شدند، سلام کردم و
سپس عرض کردم: حاج آقا سؤالی داشتم اگر اجازه هست مطرح کنم؟ ایشان
بلافاصله دستشان را به حالت نفی تکان دادند و با لحن تندی فرمودند:
« ابداً! هیچ! نه وقتش را دارم و نه حالش را! وقت گذشته است نماز دیر شده و
منتظرند! شما هم متوجه باشید که سؤالاتتان از این جور سؤالات نباشد. سپس
نگاهی سر تعظیم به سوی حرم حضرت معصومه علیها السلام فرو آورده و سلامی
کرده و داخل مسجد شدند!
حقیقت این بود که من حسابی به اصطلاح جا خوردم و در برابر این برخورد معظم
له واقعا" دست و پایم لرزید. لذا یکی دو قدم عقب کشیدم و به دنبال ایشان
وارد مسجد شدم. در نماز هم حواسم پرت بود و تماماً راجع به این جریان و علت
آن و منظور معظم له فکر می کردم. بعد از نماز هم در همین زمینه فکر می
کردم.
در مجموع از این برخورد فهمیدم همانطور که خداوند قهر و رحمتش هر دو به
نفع بندگان است، به نظر خودم یک احتمال این بود که ایشان می خواستند
بفهمانند که انسان قبل از نماز باید خود را مهیای اقامه آن کند، ذکری
بگوید، توجهی پیدا کند، و آمادگی روحی و نفسانی برای نماز و سخن گفتن با
خدا پیدا کند، خود ایشان نیز در حین آمدن به مسجد مشغول ذکر بودند و بدین
وسیله برای نماز مهیا می شدند.
احتمال دیگر این بود که چون دیدند من از روبروی ایشان می آیم و به محض
دیدن ایشان جلو رفتم سؤال را مطرح کردم، خواستند بفهمانند که این کار درستی
نیست. البته من از مسجد بر گشته بودم و می خواستم از فرصت استفاده کرده، و
در بین راه از ایشان بهره ای بر گیرم.
احتمال سوم این بود که ایشان از سؤال جور کردن فوری من و آنچه در ضمیر من
گذشته بود ـ که در واقع سؤال کردن من چیزی جز بهانه به حرف کشیدن ایشان
نبودـ خبردار بودند و با این برخورد از ما فی الضمیر من خبر دادند. و البته
جای تعجب ندارد چرا که خود ایشان به دوستان ما گفته بودند که در گذشته هر
طلبه ای در نجف اشرف که «طی الارض» نداشت بین طلاب دیگر انگشت نما بود.
یعنی این گونه امور خارق العاده بایستی برای طلبه و علما، عادی و طبیعی
باشد. »
12. دائم الذکر بودن
حجة السلام والمسلمین خسرو شاهی می گوید:
« یکی از خصوصیات بارز آیت الله بهجت دائم الذکر بودن ایشان‌است.
روزی ایشان هنگام بازگشت پس از اقامه نماز جماعت از مسجد به طرف منزل، به
طلابی که همراه و پشت سر ایشان حرکت می کردند، رو کردند و فرمودند: با من
کاری دارید؟ گفتند: نه می خواهیم همراه حضرتعالی چند قدمی برداریم وهمراهی
شما نصیب ما بشود. ایشان فرمودند: من از مسجد تا منزل برنامه ای برای ذکر
گفتن دارم، چون فکر می کنم شما با من کاری دارید ذکر را متوقف می کنم، و
وقتی منزل می رسم می بینم برنامه ام کامل انجام نشده است و ناراحت می شوم. »
13. اندیشیدن پیش از سخن گفتن
نیز آقای خسرو شاهی می گوید:
« یکی از ویژگیهای بارز ایشان آن است که وقتی می خواهند مطلبی بفرمایند،
علاوه بر رعایت مقتضی حال، اول فکر می کنند. حتی در این زمینه فکر می کنند
که مطلب را چگونه و در چه قالب و جملاتی بگویند. تا از سویی کوتاه باشد و
از جهتی رساتر بوده و بهتر مطلب را برساند. »
14. کتوم بودن
آقای مصباح در این باره می گوید:
« یکی از ویژگیهای ایشان این است که در اظهار مقامات معنوی کتوم هستند، و
بسیار نادر اتفاق می افتد که چیزی بگویند و یا به گونه ای رفتار کنند که
شخص متوجه و مطمئن شود که ایشان یک امر خارق العاده ای را انجام داد، و یا
علم خارق العاده ای دارند؛ ولی افرادی که ارتباط نزدیک با ایشان دارند در
طول سالها زندگی و معاشرت با ایشان گاهی به نکته هایی برخورد کرده اند که
نشانه های قطعی است برای اینکه ایشان قدرتهایی بیش از آنچه دیگران دارند،
در اختیار شان است. »
15. تربیت غیر مستقیم
دراین باره باز آقای مصباح می گوید:
« برای اینکه از نکات اخلاقی ایشان استفاده کنیم معمولاً چند دقیقه ای
زودتر در جلسه درس حاضر می شدیم، و ایشان معمولاً پیش از درس تشریف می
آوردند و در اتاق محل درس جلوس می فرمودند و به صورتهای مختلف و غالباً
بلکه همیشه بطور غیر مستقیم نصیحت می کرد. یعنی همین که می نشستند یک حدیثی
می خواندند، یا یک داستان تاریخی نقل می کردند، ولی حدیثی یا ذکر آن
داستان تاریخی با رفتار روز گذشته چنان تناسب داشت که گویی ایشان دارند
حالات ما را بیان می کنند، و به این صورت نقصها موجود در رفتار ما را با
نقل حدیث یا ذکر داستان و یا جریان تاریخی به ما گوشزد می کرد.
و این مطلبی بود که سایر دوستان نیز بدان اذعان داشتند و می گفتند: ایشان
یک مطالبی می گویند که درست منطبق می شود بر زندگی ما، و با ذکر آن داستان
یا حدیث مشکلات ما را در زندگی حل می کنند و قصور و اشتباهاتمان را به ما
گوشزد می کنند.
به هر حال روش تربیتی ایشان در برخورد با دیگران به طور مستقیم نبود و نمی
گفتند که این کار را بکنید یا نکنید، یا فلان کار بد را انجام دادید بلکه
با ذکر حدیث، جریان تاریخی و داستانی شخص را متوجه نقص کارش می کردند و به
او گوشزد می کردند که خودش را اصلاح کند. »
تدریس
آیت الله بهجت در همان ایام که در درس آیات عظام اصفهانی، کمپانی و شیرازی حضور می یافت، ضمن تهذیب نفس و تعلم، به تعلیم هم می پرداخت و سطوح عالیه را در نجف اشرف
تدریس می کرد. پس از هجرت به قم نیز پیوسته این روال را ادامه می دادند.
در رابطه با تدریس خارج فقه توسط ایشان نیز در مجموع می توا ن گفت که ایشان
بیش از چهل سال است که به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال دارند و به واسطه
شهرت گریزی غالباً در منزل تدریس کرده است، و فضلای گرانقدری سالیان دراز
از محضر پر فیض ایشان بهره برده اند.
شیوه تدریس
آیت الله مصباح در مورد روش تدریس ایشان می گوید:
« ایشان در بیان مطالب سعی می کردند ابتدا مسأله را از روی کتاب شیخ
انصاری قدس سره مطرح کنند، و بعد هر کجا مطلب قابل توجهی از دیگران مخصوصاً
از صاحب جواهر قدس سره در طهارت، و از مرحوم حاج آقا رضا همدانی و دیگران
مطالب برجسته ای داشتند آن را نقل می کردند، و بعد هر جا خود ایشان نظر
خاصی داشتند آن را بیان می کردند. این شیوه از یک طرف باعث این می شد که
انسان از نظر استادان بزرگ در یک موضوع آگاه بشود و در عین حال صرفه جویی
در وقت می شد. استادان دیگر هم برای تدریس شیوه های جالبی داشتند که شاید
برای مبتدی مفیدتر بود که هر مطلب را از هر استاد جداگانه طرح می کردند،
ولی خوب این باعث می شد که وقت بیشتری گرفته بشود و احیاناً مطالبی تکرار
بشود.
در ضمن تدریس، در میان نکته هایی که از خود ایشان ما استفاده می کردیم و
طبعاً بعضی از این نکته ها چیزهایی بود که ایشان از استادانشان شفاهاً
دریافت کرده بودند، به مطالب بسیار ارزنده و عمیق و دارای دقتهای کم نظیری
بر می خوردیم. »
آیت الله مسعودی که خود سالها از درس آیت الله العظمی بهجت بهره برده اند درباره ویژگی تدریس ایشان می گوید:
« سبک درس ایشان سبک خاصی است. معمولاً آقایان مراجع و بزرگان در درس خارج
یک مسأله ای را مطرح می کنند و اقوال دیگران را یکی یکی ذکر می کنند، سپس
یکی را نقد می کنند و دیگری را تأیید، و سرانجام یکی از آن نظرات را می
پذیرند، یا نظریه دیگری را انتخاب می کنند. ولی ایشان بر خلاف همه، نقل
اقوال نمی کنند بلکه ابتدا مسأله را مطرح می کنند و بعد روند استدلالش را
بیان می کنند. اگر شاگرد آراء علماء را دیده و مطالعه کرده باشد، می فهمد
که دلیلی را که استاد ذکر می کند چه کسی گفته است، و اشکال یا تأییدی را که
می کند می فهمد به سخن چه کسی اشکال یا قول چه کسی را تأیید می کند. لذا
هر کس بخواهد در درس ایشان شرکت کند باید مبانی و نظرات آقایان دیگر را
دیده باشد. »
آیت الله محمد حسین احمدی فقیه یزدی درباره شیوه درس ایشان می گوید:
« نوعاً ایشان چند مسئله اصلی یا فرعی را که عنوان می فرمودند بعد از توجه
به ظرافتهای حدیث و روایت و یا آیه شریفه ای که دلالت بر موضوع بحث داشت،
مقایسه ای بین موضوع بحث و سایر بحثهای مشابه می نمودند و دقت عقلی و فکری
خاصی در تعادل آن دو انجام می دادند، آنگاه نتیجه می گرفتند که انصافاً
نتیجه علمی و جدید بود. و حقیقتاً مطلبی را که ذکر می کردند ناشی از اوج و
عظمت دید و فکرشان بود که از ائمه علیهم السلام و اسلام گرفته بود و اجتهاد
صحیح نیز هم این گونه بحث و تجزیه و تحلیل کردن است. »
موعظه در درس
حجة السلام والمسلمین قدس، امام جمعه کلاچای که خود سالها در درس ایشان حضور داشته است می گوید:
« روال آیت الله العظمی بهجت این بود که پیش از شروعِ درس، حدود ده دقیقه
موعظه می کرد، ولی نه به عنوان موعظه بلکه به عنوان حکایت حال بزرگان
گذشته. و معلوم بود که منظور اصلی آیت الله مصباح یزدی که سالها در درس
خارج فقه ایشان شرکت می کردند (15سال)، علاوه بر استفاده علمی، استفاده از
روحیه ملکوتی آقا بوده است. »
آیت الله مصباح در این باره می گوید:
« آیت الله بهجت گاهی داستانی را یا حدیثی را نقل می کردند که برای ما
تعجب آور بود ایشان چه اصراری دارند که بر مطالب معلوم و روشن تکیه می
کنند، از جمله مطلبی که ایشان در تذکّرات پیش از درس اصرار می کردند امامت
امیر المؤمنین علیه السلام بود، ما تعجب می کردیم که ما مگر در آن حضرت شک
داریم که ایشان این قدر اصرار دارند که دلائل امامت حضرت علی علیه السلام
را برای ما بیان کنند. یک خورده ته دلمان گله مند بودیم که چرا به جای این
مطالب یک چیز هایی که بیشتر حاجت ماست ( در امور اخلاقی و معنوی ) مطالبی
را نمی گویند. اما بعد از این که به پنجاه- شصت سالگی رسیدیم، در بسیاری از
مباحث دیدیم که آن نکته هایی که ایشان چهل سال پیشتر در درسشان درباره
امامت علی علیه السلام می فرمودند به دردمان می خورد. گویا ایشان آن روز می
دید که یک مسائلی بناست در آینده مورد غفلت و تشکیک قرار بگیرد.
شاید اگر توجه های ایشان نبود ما انگیزه ای
نداشتیم درباره این مسائل مطالعه ای داشته باشیم، حتی از نکته هایی که
ایشان چهل سال پیش بیان می کردند امروز بنده در نوشته هایم در مورد مسائل
اعتقادی یا جاهای دیگر استفاده کرده‌ام. »
جایگاه علمی
گواهی استادان و هم دوره ایها و نیز شاگردان برجسته که بخشی از آن در ذیل می آید نمایانگر دقت نظر و نبوغ برجستگی علمی ایشان است:
از آن جمله گویند:
روزی ایشان در درس کفایه یکی از شاگردانِ مرحوم آخوند خراسانی به نحوه
تقریر مطالب آخوند خراسانی توسط استاد اعتراض می کند، ولی با توجه به اینکه
از همه طلاب شرکت کننده در درس کم سنّ و سال تر بوده در جلسه بعدی پیش از
حضور استاد مورد اعتراض و انتقاد شدید شاگردان دیگر قرار می گیرد، ولی در
آن هنگام ناگهان استاد وارد می شود و متوجه اعتراض شاگردان به ایشان می
گردد. سپس خطاب به آنان می فرماید: « با آقای بهجت کاری نداشته باشید. »
همه ساکت می شوند آنگاه استاد ادامه می دهد: « دیشب که تقریرات درس مرحوم
آخوند را مطالعه می کردم متوجه شدم که حقّ با ایشان است » و پس از این سخن،
از جدیت و نبوغ آیت الله بهجت تمجید می نماید.
یکی از دانشمندان نجف می گوید:
« ایشان در درس، به مرحوم آیت الله کمپانی امان نمی داد، و پیوسته بحثها را مورد نقد قرار می داد. »
مرحوم آیت الله حاج شیخ مرتضی حائری نیز می گوید:
« ایشان با اظهار نظرهای دقیق و اشکالات مهمّ، چنان نظر استاد را جلب کرده
بود که چند روزی مجلسِ درس از حالت درس خارج شده بود، آن ایرادها برای ما
هم مفید بود؛ ولی آقای بهجت برای گریز از شهرت دیگر به انتقاد نپرداختند و
اگر ادامه می دادند معلوم می شد اگر بالاتر از دیگران نباشند بی شک کمتر از
آنان نیستند. »
مرحوم علامه محمد تقی جعفری می گوید:
« آن هنگام که در خدمت آقا شیخ کاظم شیرازی مکاسب می خواندیم، آیت الله
بهجت نیز که اینک در قم اقامت دارند، در درس ایشان شرکت می نمودند، خوب
یادم هست که وقتی ایشان اشکال می کردند آقا شیخ کاظم با تمام قوا متوجه می
شد، یعنی خیلی دقیق و عمیق به اشکالات آقای بهجت توجه می کرد، و همان موقع
ایشان در نجف به فضل و عرفان شناخته شده بود. »
آیت الله سید محمد حسین طهرانی در کتاب انوارالملکوت می نویسد:
« آیت الله حاج شیخ عباس قوچانی، وصیّ سید علی آقای قاضی می فرمودند: آیت
الله العظمی حاج شیخ محمد تقی بهجت در فقه و اصول به درس مرحوم آیت الله
العظمی حاج شیخ محمد حسین غروی اصفهانی حاضر می شدند و چون به حجره خود در
مدرسه مرحوم سیّد باز می گشتند بعضی از طلابی که در درس برای آنها اشکالاتی
باقی مانده بود به حجره ایشان می رفتند و اشکالشان را رفع می نمودند. و چه
بسا ایشان در حجره خواب بودند و در حال خواب از ایشان می پرسیدند و ایشان
هم مانند بیداری جواب می دادند جواب کافی وشافی، و چون از خواب بر می
خاستند و از قضایا و پرسشهای در حال خواب با ایشان سخن به میان می آمد
ابداً اطلاع نداشتند و می گفتند: هیچ به نظرم نمی رسد و از آنچه می گویید
در خاطرم چیزی نیست. »
آیت الله مشکینی می گوید:
« ایشان از جهت علمی ( هم در فقه و هم در اصول ) در یک مرتبه خیلی بالایی در میان فقهای شیعه قرار دارند. »
حجة السلام و المسلمین امجد می گوید:
« ایشان در علمیت در افق اعلی است. فقیهی است بسیار بزرگ، و معتقدم که
باید مجتهدین پای درسشان باشند تا نکته بگیرند و بفهمند، و حق این است که
درس خارج را باید امثال آیت الله بهجت بگویند نه آنهایی که به نقل اقوال
بسنده می کنند. »
تشویق بزرگان به شرکت در درس ایشان
آیت الله مصباح می گوید:
« اولین چیزی که ما را جذب کرد آن جاذبه معنوی و روحانی ایشان بود. ولی
تدریجاً متوجه شدیم که ایشان از لحاظ مقامات علمی و فقاهت هم در درجه بسیار
عالی قرار دارد. این بود که سعی کردیم خدمت ایشان درسی داشته باشیم تا
وسیله ای باشد هم از معلومات ایشان بهره ای ببریم، و هم بهانه ای باشد که
هر روز خدمت ایشان برسیم و از کمالات روحی و معنوی آقا بهره مند شویم. کتاب
طهارت را در خدمت ایشان شروع کردیم، ابتدا در یکی از حجرات مدرسه فیضیه
چند نفر از دوستان شرکت می کردند، و بعد از گذشت یک سال، یکی دو سالی هم در
حجره ای در مدرسه خان (مدرسه مرحوم آیت الله بروجردی) خدمت ایشان درس
داشتیم، و بعدها که ضعف مزاج ایشان بیشتر شد از آن به بعد در منزل، خدمتشان
می رفتیم که یک دوره طهارت را خدمت ایشان خواندیم، و بعد یک دوره هم مکاسب
و خیارات را که تقریباً حدود 15 سال ادامه پیدا کرد. ما در درس ایشان
استفاده هایی می بردیم که در بسیاری از درسها کمتر یافت می شد. »
شهید بزرگوار استاد مطهری(ره) نیز به درس ایشان عنایت خاصّی داشتند. آیت الله محمد حسین احمدی یزدی در این رابطه می گوید:
« آیت الله شهید مطهری درباره درس آیت الله بهجت به ما خیلی سفارش می کرد و
می فرمود: حتماً در درس ایشان شرکت کنید مخصوصاً در اصول، چون آقای بهجت
درس آقا شیخ محمد حسین اصفهانی را دیده حتماً در درس ایشان شرکت کنید.»
استاد خسرو شاهی می گوید:
« بنده در درس فقه خارج خیارات آیت الله العظمی شیخ مرتضی حائری شرکت می
کردم. ایشان اواخر عمر مریض بودند و درسشان تعطیل شد. یک روز وقتی که آیت
الله حایری از حرم بیرون می آمدند، به خدمتشان رفتم و پس از سلام عرض کردم:
ان شاء الله درس را شروع می فرمایید؟
فرمودند: نه. بعد فرمودند:
« شما که جوان هستید من یک ضابطه ای را در اختیار شما قرار بدهم، و آن
اینکه درس کسانی شرکت بکنید که فقط نقل اقوال نکنند، بلکه اقوال را بررسی
کرده و نکاتی را در درس بیان کنند که در فعلیت رساندن ملکه اجتهاد خیلی
سودمند باشد. چون درسی برای شما مفید است که این ملکه اجتهاد را از قوه به
فعلیت برساند، و تنها به نقل اقوال کفایت نکند. »
من همان جا به ایشان عرض کردم: جناب عالی کسی را با اسم برای ما معرفی
بفرمایید. فرمودند: « من از اسم بردن معذورم. » عرض کردم: من در درس آیت
الله العظمی بهجت شرکت می کنم. ایشان اظهار رضایت نمود و تبسم کردند و
فرمودند: « درس ایشان از نظر دقت و محتوا همین قاعده و ضابطه ای را که به
شما گفتم دارد، خوب است که در درس ایشان شرکت می کنید. درس ایشان از هر جهت
سازنده است هم از جهت علمی هم از جهت اخلاقی، این درس را ادامه بدهید. »
تالیفات
حضرت آیت الله بهجت دارای تألیفات متعددی در
فقه و اصول هستند که خود برای چاپ اکثر آنها اقدام نکرده اند، و گاه به
کسانی که می خواهند آنها را حتی با غیر وجوه شرعیه چاپ کنند، اجازه نمی
دهند و می فرمایند: هنوز بسیاری از کتابهای علمای بزرگ سالهاست که به گونه
خطی مانده است، آنها را چاپ کنید نوبت اینها دیر نشده است.
فهرست عمده تألیفات ایشان که برخی نیز با اصرار و پشتکاری برخی از شاگردانشان به چاپ رسیده، عبارتند از:
الف) کتابهای چاپ شده:
1. رساله توضیح المسائل ( فارسی و عربی )
2. مناسک حجّ
دو کتاب فوق توسط برخی از فضلا بر اساس فتاوی ایشان تألیف و پس از تأیید آقا به چاپ رسیده است.
3. وسیله النجاة
این کتاب در بردارنده نظرات فقهی ایشان در اکثر ابواب فقه است که در متن
وسیله النجاه آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی(ره) گنجانده شده و
نهایتاً جلد نخست آن با تأیید ایشان به چاپ رسیده است.
4. جامع المسائل
این کتاب مجموعه حواشی ایشان بر کتاب « ذخیره العباد» استادش آیت الله
العظمی محمد حسین غروی اصفهانی، و نیز تکمیل آن تا آخر فقه می باشد، که
قسمتهایی از آن ابتدا با نام « ذخیره العباد» با حروفچینی نه چندان زیبا و
در تعداد نسخه اندک در اختیار برخی از شاگردان و خواصّ ایشان قرار گرفت، و
بعداً جلد اول از این مجموعه که قرار است در پنج مجلد به چاپ برسد، به خاطر
کثرت فروع فقهی که توسط حضرت آیت الله بهجت بر اصل کتاب افزوده شده و
جامعیت آن « جامعُ المسائل » نام گرفته و به همت برخی از شاگردان ایشان به
چاپ رسید.
ب) تألیفات آماده چاپ و نشر:
1. جلد اول از کتاب صلوة
آیت الله بهجت در این کتاب با سبکی ویژه و تلخیص مطالب به ترتیب مباحث
« جواهر الکلام» به بیان نظریات نو و ابتکاری خویش پرداخته اند.
2. جلد اول از دوره اصول
این کتاب تقریبا" به ترتیب « کفایه الاصول» نگارش یافته است، و بارها توسط
ایشان مورد مداقّه و تجدید نظر قرار گرفته، و نظریاتی نو در بسیاری از
مباحث اصول را در بردارد.
3. تعلیقه بر مناسک شیخ انصاری
این کتاب در بردارنده نظرات ایشان درباره مناسک حجّ می باشد.
ج) تألیفاتی که هنوز اقدام به چاپ آنها نشده است:
1. بقیه مجلّدات دوره اصول
2. حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری
که به ترتیب مکاسب شیخ انصاری(ره) از اول تا انجام، و پس از اتمام آن
ادامه مباحثی که در مکاسب مطرح نشده بر اساس متن « شرائع الاسلام » نگارش
یافته است، ایشان در این دوره از مباحث فقهی نظرات جدیدی را ارائه داده
اند.
3. دوره طهارت
در این کتاب نیز آیت الله بهجت بسان دوره « کتاب الصلوة » به ترتیب مباحث
« جواهر الکلام» با تلخیص و نو آوری نظرات خویش را مطرح نموده اند.
4. بقیه مجلّدات دوره کتاب الصلوة
همچنین ایشان در تألیف سفینة البحار با
مرحوم حاج شیخ عباس قمی (ره) همکاری داشته اند، و قسمت زیادی از سفینة
البحار خطی، به خط ایشان نوشته شده است.
شاگردان
با توجه به اینکه ایشان به خاطر شهرت گریزی
عمدتاً در منزل خود تدریس می کردند، با وجود این افراد بسیاری از محضر آن
جناب استفاده کرده و می کنند. که برخی از آنان خود صاحب رساله و فتوی می
باشند، اینک نام بعضی دیگر از آنان را با حذف القاب ذکر می کنیم:
1. محمد تقی مصباح یزدی.
2. عبدالمجید رشید پور.
3. سید مهدی روحانی.
4. علی پهلوانی تهرانی.
5. مختار امینیان.
6. محمدهادی فقهی.
7. هادی قدس.
8. محمود امجد.
9. محمد ایمانی.
10. محمد حسن احمدی فقیه یزدی.
11. محمد حسین احمدی فقیه یزدی.
12- مسعودی خمینی
13- سید رضا خسروشاهی.
14- حسن لاهوتی
15- عزیز علیاری
16- سید محمد مؤمنی
17- حسین مفیدی
18- جواد محمد زاده تهرانی
19- سید صابر مازندرانی
20- شهید نمازی شیرازی
بهجت عارفان در حدیث دیگران
1. امام خمینی ( قدس سره )
امام (ره) عنایت خاصی به آیت الله بهجت داشتند، نقل چند جریان در این ارتباط، مدعای ما را اثبات می کند:
آیت الله مسعودی می گوید:
« من در ضمن چهار پنج سالی که خدمت امام بودم یادم هست که دو سه مرتبه
امام فرمود: فلانی، فردا صبح می خواهیم برویم منزل آقای بهجت. و فردای آن
روز بلند می شدیم و می آمدیم منزل ایشان، همین منزلی که اکنون در آن ساکن
هستند، و در اولین اتاق ورودی با همین فرشهایی که الان موجود است یکی دو
دقیقه می نشستیم، سپس امام اشاره می کردند و من بیرون می رفتم و ایشان حدود
نیم ساعت با آقای بهجت به گفتگو می پرداختند بعد امام بیرون می آمدند و می
رفتیم. اما اینکه درباره چه مسائلی گفتگو می کردند، نمی دانم خودشان می
دانستند و خدا.
همچنین دو سه مرتبه در همان بحبوحه نهضت 41 یا 42 آقای بهجت به من فرمودند
که شما به آقای خمینی بگویید فردا صبح ساعت فلان دو رأس گوسفند قربانی کند
و من می آمدم به امام اطلاع می دادم، ایشان هم بلا فاصله به من می گفت شما
به قصاب ( آقای فرجی که اکنون نیز در قید حیات هست ) بگویید دو رأس گوسفند
از طرف ما قربانی کند بعد پولشان را می دهیم.
بار دیگر نیز آقای بهجت به من پیغام داد که به امام بگویم: سه رأس گوسفند
قربانی کند، آقا هم بلافاصله دستور داد سه رأس قربانی کنند.
اینها همه مسائلی بود که بین امام و آیت الله بهجت بود و ما فقط ظواهرش را می دیدیم و از باطنش اطلاع نداشتیم.
نیز هنگامی که امام در جماران ساکن بودند آقای بهجت به من فرمودند: یک
نامه کوچکی دارم شما این را به آقا برسانید، من نامه را گرفتم توی پاکت
گذاشتم و بردم در جماران خدمت امام دادم.
در هر صورت رابطه این دو بزرگوار خیلی تنگاتنگ بود، چندین بار نیز حضرت
امام با آقای شیخ حسن صانعی منزل آقای بهجت رفتند؛ زیرا هنگامی که امام قم
بودند من و آقای شیخ حسن صانعی همیشه در خدمت امام بودیم.
آیت الله بهجت هم به امام عنایت خاصی داشتند.
یکی از شاگردان امام قدس سره در خاطره ای می گوید: « پس از آزادی حضرت
امام از زندان و ورودشان به قم در سال 1341 هـ.ش. مردم در تمام محله های قم
جشن گرفتند و منزل هر روز آکنده از جمعیت بود، در آن زمان حضرت آیت الله
العظمی بهجت نیز از کسانی بود که هر روز به منزل امام تشریف می آوردند و
مدتی بر در یکی از حجرات بیت ایشان می ایستادند وقتی به ایشان پیشنهاد شد
که شایسته نیست بیرون اتاق بایستید، لااقل در داخل اطاق بنشینید. ایشان در
جواب فرمود: من بر خود واجب می دانم که جهت تعظیم این شخصیت ارزنده به
اینجا آمده و دقایقی بایستم و سپس باز گردم. »
آیت الله مصباح نیز در این باره می گوید:
« مرحوم آقا مصطفی(ره) از پدرشان مرحوم امام (ره) نقل می کرد:
آقا معتقدند جناب آقای بهجت دارای مقامات معنوی بسیار ممتازی هستند.
از جمله مطالبی که از پدرشان درباره آقای بهجت نقل می کردند این بود که:
ایشان دارای موت اختیاری هستند، یعنی قدرت این را دارند که هر وقت بخواهند
روح خویش را از بدن به اصطلاح خلع کنند و بعد مراجعت کنند. این یکی از
مقامات بلندی است که بزرگان در مسیر سیروسلوک عرفانی ممکن است به آن برسند،
و همینطور مقامات معنوی دیگری در معارف توحیدی که زبان بنده یارای بحث
درباره این زمینه ها را ندارد. »
هم او در جای دیگر می گوید:
« مرحوم حاج آقا مصطفی از قول امام نقل می کردند: وقتی امام (که ارتباط
نزدیکی با مرحوم آقای بروجردی داشتند ) دیده بودند که زندگی آقای بهجت خیلی
ساده است، برای کمک به زندگی ایشان یک وجهی از مرحوم آقای بروجردی گرفته
بودند، وقتی آورده بودند برای آقای بهجت ایشان قبول نکرده بودند و امام هم
مصلحت نمی دیدند آن وجه را برگردانند، به هر حال با یک چاره اندیشی حضرت
امام فرموده بودند ( این طور که نقل کردند ): من از مال خودم به شما می
بخشم، و شما اجازه بدهید من این را دیگر بر نگردانم. تا اینکه به این صورت
ایشان به عنوان هبه از ملک شخصی حضرت امام قبول کردند. »
باز آیت الله یزدی در مورد عنایت ویژه حضرت امام به ایشان می گویند:
« در یکی از شرفیابی های خبرگان رهبری به خدمت حضرت امام راحل رحمه الله،
از ایشان رهنمودی برای مسائل اخلاقی خواسته شد، حضرت امام، خبرگان را به
حضرت آیت الله العظمی بهجت حواله دادند. و در جواب اظهار خبرگان که ایشان
کسی را نمی پذیرد، فرمودند: آنقدر اصرار کنید تا بپذیرد. »
2. علامه طباطبایی (ره):
« ایشان (آیت الله بهجت) عبد صالح است. »
3. آیت الله بهاء الدینی (ره):
« الآن ثروتمند ترین مرد جهان ( از جهت معنوی ) آقای بهجت است. »
4. آیت الله فکور (ره):
آیت الله محمد حسن احمدی می گوید: آیت الله فکور خیلی نسبت به آقای بهجت عنایت داشتند و می فرمودند:
« آقای بهجت از جمله افرادی هستند که مخصوصاً در صراط معنویت فوق العاده هستند. »
5. آیت الله حاج سید عبدالکریم کشمیری(ره):
از محضر ایشان سؤال شد: اکنون چه کسی را به عنوان استاد کامل معرفی می کنید؟
فرمودند:« آقای بهجت، آقای بهجت. »
6. آیت الله سید احمد فهری:
از ایشان نیز پرسیده شد: اکنون چه کسی را به عنوان استاد کامل معرفی می کنید؟
فرمودند:« آقای بهجت، آقای بهجت. »
7. آیت الله شیخ عباس قوچانی (ره):
آقای مصباح می گوید:
« از جمله کسانی که درباره حضرت آقای بهجت اعتقاد به کمالات فوق العاده
داشت آقا شیخ عباس قوچانی، جانشین مرحوم آقای قاضی در مسائل اخلاقی و
عرفانی بودند که در نجف متوطن بود ( و فرزندش نماینده ولی فقیه در ستاد
مشترک است.)
ایشان می فرمود: وقتی که آقای بهجت خیلی جوان بودند و هنوز سنشان به بیست
نرسیده بود ( تعبیرشان این بود که هنوز محاسنشان درست در نیامده بود ) به
مقاماتی رسیده بودند که ما به واسطه ارتباط نزدیک و رفاقت صمیمانه ای که
داشتیم اطلاع پیدا کردیم، و ایشان از من عهد شرعی گرفتند تا زنده هستم آنها
را جایی نقل نکنم. و به نظرم همین موت اختیاری را مطرح می کردند. »
کسی که در آن سن به این مقامات رسیده باشد باید حدس زد که در سن هشتاد
سالگی و بعد از یک عمر طولانی سیروسلوک و استقامت در راه بندگی خدا و انجام
وظایف، به چه پایه ای از قرب خدا رسیده باشد. وهمین باعث می شود که هر
مؤمن پاک سرشتی که ایشان را می بیند مجذوب شود، مخصوصاً آن حالات عبادی
ایشان را، و اگر کسی مؤفق بشود در نمازهای ایشان شرکت کند، مایه برکات
بسیار زیادی است.
8. آیت الله مشکینی:
« ایشان (آیت الله العظمی بهجت) از جهت علمی
هم در فقه و هم در اصول، در یک مرتبه خیلی بالایی در میان فقهای شیعه قرار
دارند، و از جهت تقوا و کمالات و عظمت روحی در مرحله ای بالاتر از آن می
باشند، و استادانی که ایشان از آنها استفاده کرده اند نیز در مقام خیلی
بالایی قرار دارند که ما باید مانند ستاره ها به آنها بنگریم؛ لذا سزاوار
است که در اطراف وجود ایشان کتابها نوشته شود. »
9. آیت الله علامه محمد تقی جعفری(ره):
« اینکه در روایات آمده است که « هر کس
عالمی را در چهل روز زیارت نکند، مات قلبه ( قلبش می میرد) و همچنین «
زیارة العلماء أحبّ إلی الله تعالی من سبعین طوافاً حول البیت: زیارت علماء
در نزد خدا محبوبتر از هفتاد بار طواف نمودن در گرد خانه {خدا} می باشد. »
مصداق بارز «علما» آیت الله بهجت هستند. صرف دیدن و ملاقات کردن ایشان خود
سر تا پا موعظه است. من هر وقت ایشان را می بینم تا چند روز اثر این
ملاقات در من باقی است، و در واقع هشدار دهنده برای ما می باشد. »
10. آیت الله بُدلا:
« وضع مقامات آقای بهجت از همان زمانی که
درس آیت الله بروجردی می رفتیم روشن بود، و معلوم بود که ایشان لیاقت چنین
مقاماتی را دارند. »
11. آیت الله مصباح:
« آیت الله بهجت جامع دقتهای مرحوم آقا
میرزا محمد تقی شیرازی از طریق شاگردان بر جسته شان آقا شیخ محمد کاظم، و
همینطور نوآوریهای مرحوم آقای نائینی و مرحوم آقا شیخ محمد حسین اصفهانی، و
تربیتهای معنوی مرحوم آقای قاضی می باشند.
این استادان یک شخصیت جامع الاطرافی به وجود آورده اند که نعمت بسیار
بزرگی در عصر ما به حساب می آید، و جا دارد که از لحظه لحظه عمر ایشان
استفاده برده شود. البته کسانی که لیاقتش را داشته و قدر شناس باشند.
همینطور خدای متعال به ایشان ویژگیهای شخصی و استعدادهای ذاتی عطا فرموده
که جنبه کسبی ندارد و خدادادی است، با این وصف ایشان مقامات معنوی خود را
کتمان می کنند و کسانی که اطلاعی داشته باشند اجازه گفتن ندارند. »
و نیز آقای مصباح می فرماید:
« آیت الله بهجت هم در مسائل علمی فوق العاده دقیق هستند و بدان اهتمام
دارند و واقعاً درس را یک وظیفه واجب جدّی می دانند و تحقیق در مسائل فقهی
را بسیار اهمیت می دهند، و هم در مسائل عبادتی و معنوی اهتمام کافی دارند و
آنها را یک بال دیگری برای پرواز انسان تلقی می کنند که هیچ کدام بدون
دیگری کارساز نیست. »
12. آیت الله طاهری شمس:
« آیت الله العظمی بهجت به یک افقی رسیده که
وقتی به احکام و دستورات اسلام نگاه می کنند، فتوایی را می دهند که مورد
رضا و توجه خدا هست و خلاف در آن نیست. »
13. آیت الله شیخ جواد کربلایی:
« در این چند سال که در تهران و قم هستم از
بعضی اشخاص درباره آیت الله العظمی بهجت مطالبی شنیدم که حاکی از این است
که ایشان واجد الطاف خاصه الهی هستند، « هنیئاً له ثم هنیئاً له: گوارایش
باد، و گوارایش باد! » بنده زبان حالم به ایشان این است:
هر چند بردی آبم، رو از درت نتابم
جور از حبیب خوشتر، کز مدعی رعایت
ای آفتاب خوبان! می سوزد اندرونم
یک ساعتم بگنجان در سایه عنایت
و نیز عرضه می دارم:
اگر شراب خوری، جرعه ای فشان بر خاک
به مذهب همه، کفرطریقت است امساک »
14. آیت الله آذری قمی:
« حضرت آیت الله العظمی بهجت شاگرد آیت الله
العظمی نائینی و آیت الله العظمی محقق اصفهانی هستند، سوابق درخشانش در
تحصیل و تدریس غیر قابل انکار است، به طوری که بعضی از فضلای با سابقه حوزه
علمیه قم 15 سال از محضر درس ایشان استفاده شایانی کرده اند. و اکنون خود
آنان از مجتهدین به نام هستند.
علاوه بر علم، در عمل و تقوا و ورع نیز ایشان در شهر قم زبانزد خاص و عام
است، و به قول بعضی از دوستان ایشان را نمی شود گفت آدم با تقوایی است،
بلکه عین تقوا و مجسمه تقواست، و تقوا و عدالت یکی از بهترین صفات مرجع
تقلید است که در ایشان یافت می شود. »
15. آیت الله مسعودی خمینی:
« امثال آقای بهجت همیشه در هر دوران کم
بوده اند، باید از ایشان استفاده کرد. و بخصوص از نظر اخلاقی و معنوی سطح
بالایی دارد، همه و بویژه جوانان و کسانی که دنبال اخلاقیات می باشند خدمت
ایشان بروند و درس اخلاق بگیرند، حتی چهره اخلاقی و معنوی آقا خیلی کارساز
است. »
16. حجة السلام والمسلمین فقهی:
« اگر شجره طیبه انسانیت غیر از چهارده
معصوم میوه سالم داده باشد که حتما" داده است یکی از آن میوه های سالم وجود
مقدس آیت الله العظمی بهجت است. »
17. یکی از فضلای نجف:
« ایشان [آیت الله بهجت] در جوانی دانشمند،
مجتهد مسلم و مورد وثوق و اعتماد خواص بود. تا حدی که در سفر به کربلای
معلّی، آقایان علما بالاتفاق به ایشان اقتدا می کردند. »
18. مؤلف کتاب گنجینه دانشمندان:
« آیت الله اقای حاج شیخ محمد تقی بهجت غروی
فومنی از آیات و مدرسین بزرگ و دانشمندان به نام حوزه علمیه قم و از مفاخر
گیلان و شهرستان فومن می باشند، و حقا" عالمی برجسته و دانشمندی شایسته و
مهذّب و بارع و متقی و پارسا و معرض از تظاهرات و اجتماعات و دائم الذکر و
مورد توجه افاضل مدرسین و دانشمندان حوزه علمیه قم می باشند. »
19. آیت الله محمد حسین احمدی فقیه یزدی:
« روز قیامت که روز احتجاج است برای ما
یقینی است که آیت الله العظمی بهجت جزء حجتهای الهی هستند، و اگر ما واقعاً
نتوانیم از محضرشان درست استفاده کنیم و درست تربیت بشویم محکوم می شویم و
نمی توانیم جواب صحیح الهی را بدهیم. »
20. حجة الاسلام والمسلمین امجد:
« ایشان از مفاخر عصر ما هستند، کسانی که کم
و بیش با ایشان آشنایی دارند می دانند که در یک اوج بالایی از علم و
معنویت قرار دارند... بنده معتقدم آقای بهجت در علم و معنویت نظیر ندارد.
به تعبیر دیگر: ایشان فرشته روی زمین هستند، باید از برکات وجود ایشان
استفاده کرد. »
21. استاد خسرو شاهی:
« شناختن آیت الله العظمی بهجت و کمالات
ایشان جز به تهذیب نفس و توسعه وجودی ممکن نیست، و هر کسی با توجه به سعه
وجودی خودش می تواند درک کند، بنابراین برای شناخت کمالات ایشان باید تهذیب
نفس کرد و وجود خود را توسعه داد تا از کمالات آقا بهره بیشتری برد. »
22. استاد هادوی:
« آیت الله بهجت تجلی یک عمر سیروسلوک و
جهاد و تلاش در راه خدا و برای رسیدن به حقیقت است. و به عبارت کوتاهتر:
ایشان تندیس یک عمر مجاهدت می باشند. »
منبع : پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله العظمی بهجت (( رضوان الله تعالی علیه ))
